"> مداخله در استرس و بحران - مجله اینترنتی آموزش خانواده مهکام
مشاوره آنلاین مهکام

مداخله در استرس و بحران

چگونگی مداخله در استرس و بحران ویژه والدین 

استرس چیست ؟

استرس عبارتست از مجموعه ای از واكنش ها كه در پاسخ به یك فشار جسمی یا روانی ایجاد می شود. بعنوان مثال وقتی انسان در معرض گرما یا سرمای زیاد، گرسنگی یا خستگی قرارمی گیرد فشار جسمی و وقتی شاهد مرگ عزیزانش باشد فشار روانی بر او وارد می شود. این فشار ها منجر به ایجاد علائم یا واكنش های جسمی یا روانی می گردد.

واكنش های جسمی استرس مانند : تپش قلب، تنگی نفس، برافروختگی و واكنش های روانی استرس مانند : اشتغال ذهنی با افكار مزاحم و دیدن صحنه هائی از حادثه در خواب یا بیداری ، به این واكنش های غیراختصاصی كه نسبت به محرك بوجود می آید استرس می گویند. استرس بیماری نیست، بلكه یك حالت است ولی می تواند منجر به بروز بیماری جسمانی یا بیماری روانی در فردی شود كه زمینه مساعد را دارد.

مداخله در استرس و بحران-www.mehcom.com

مداخله در استرس و بحران-www.mehcom.com

بحران
بحران رویداد یا موقعیتی است كه در آن امكانات و منابع معمولی فرد برای تحمل و سازگاری با شرایط ممكن است كافی نباشد و موجب بروز واكنش های عاطفی و رفتاری مختلفی شود.

انواع بحران
• مرگ یك كودك بدلیل حوادث رانندگی، سوانح
• بلایای طبیعی مااند زلزله یا سیل
• آتش سوزی
• مرگ یا صدمه شدید اطرافیان
• تهدید، آدم ربائی، گروگان گیری
• خودكشی یا قتل دانش آموز
• سایر حوادث اجتماعی

واكنش های كودكان ونوجوانان به استرس
درصورت مواجهه با استرس افراد واكنش های مختلفی از خود بروز می دهند، این واكنش ها قابل انتظار بوده و بخشی از علائم معمول بدنبال استرس است. استرس برروی كودكان و نوجوانان اثرات مختلفی می گذارد.

اثرات استرس بر روی بدن:

• تند شدن ضربان قلب
• انقباض یا سفتی عضلات
• خستگی و كاهش انرژی
• شكایت های بدنی مثل سردرد، درد شكم .
• احساس تنگی نفس

اثر استرس بر روی هیجانات :

• عصبانیت و خشم
• دوری كردن از دیگران
• بی حوصلگی
• نا امیدی

اثر استرس بر روی افكار:

• عدم تمركز
• كاهش توانائی برای تصمیم گیری
• مشغولیـت ذهنی با مشكلات

اثر استرس بر روی رفتار:

پرخاشگری
• بهانه گیری
• بهم ریختگی و ناتوانی برای انجام فعالیت های روزمره

واكنش كودكان و نوجوانان بعد از وقوع حوادث آسیب زا

وقتی كودكان و نوجوانان دربرابر حادثه ای قرار می گیرند كه زندگی آنان مورد تهدید قرار می دهد و به نوعی بحران محسوب می شود واكنش های شدیدتری از خود بروز می دهند:
• ترس و اضطراب و نگرانی راجع به آینده
• احساس غم و اندوه
• احساس گناه
• تغییرات خواب بصورت بی خوابی یا بیدارشدن های مكرر بین خواب
• دیدن كابوس هائی مرتبط با حادثه
• تغییرات اشتها
• برگشت به رفتار های دوران كودكی
• كناره گیری
• پرخاشگری و تهاجم
• بیش فعالی
• افت تحصیلی
• یادآوری خاطرات مربوط به حادثه
• باز سازی تجربه آسیب زا در هنگام بازی
• بیقراری و گریه
• شب ادراری
• عدم تمركز حواس
• اجتناب از چیزهائی كه فرد را به یاد حادثه می اندازد(اجتناب از سرنخ ها و یاد آورها)
• برانگیختگی هیجانی- احساس ترس، اضطراب، از جاپریدن هنگام شنیدن صدا یا محرك های جزئی دیگر

واكنشهای طبیعی

واكنش های كودكان در زمان بحران ممكن است با هم متفاوت باشد. كودكان می توانند بسته به سن، شخصیت، فرهنگ خانوادگی، محیط اجتماعی كه درآن زندگی می كنند، آنچه تجربه كرده اند و یا شرایطی كه در معرض آن قرار گرفته اند و حمایتی كه از خانواده، دوستان، معلمین و دیگران می گیرند، به شیوه های مختلفی واكنش نشان بدهند. این واكنش ها می توانند بصورت چسبندگی زیاد به مراقب، احساس نا امنی، گریه، مشكلات خواب یا اشتها باشد.

واكنش های فوری

زمانی كه كودكان یك واقعه بحرانی مثل سیل، زلزله، آتش سوزی را تجربه می كنند و بستگان و عزیزان خود را از دست می دهند در مراحل اولیه ممكن است اصلاً واكنشی نشان ندهند و یا برعكس احساسات شدیدی را ازخود بروز دهند. واكنش های ناگهانی بصورت گریه های شدید، عصبانیت و پرخاشگری تا بی تفاوتی و شوك و بی حركتی ممكن است متفاوت باشد.

پیشنهاد مطالعه:  علت کودک ماندن نوجوان ۱۸ ساله

واكنش های شایع پس از واقعه آسیب زا :

ترس و اضطراب:
پس از وقایع بحرانی ممكن است كودكان بترسند و از كنار نزدیكان خود دور نشوند یا این كه ممكن است بترسند در آینده نزدیك اتفاقی برای خانواده یا دوستانشان روی دهد و در انتظار خبر بدتری باشند. احساس امنیـت نمی كنند. هر چیزی كه آنان را بیاد حادثه بیاندازد می توانند مجدداً ترس و اضطراب را در آنان شعله ور سازد. كودكان در این زمان نیازمند دریافت اطلاعات، و درك واكنش ها یشان از سوی اطرافیان هستند. نیاز دارند تا حس امنیت و ادامه داشتن زندگی دوباره در آنان ایجاد شود.
غم و دلتنگی:
دوره ی غم در كودكانی كه شخص مورد علاقه و عزیزشان را از دست داده اند مانند بزرگسالان زیاد طولانی نیست. كوتاه بودن دوره ی غم در كودكان باعث می شود بزرگسالان تصور كنند كودكان بشدت آنان واكنش نمی دهند و یا به قولی كودكان زود همه چیز را فراموش می كنند. ولی مفهوم این مسئله این نیست كه كودكان به شخصی كه فوت شده است برای مدت طولانی فكر نمی كنند و دلتنگ نمی شوند.

كودكان با جستجوی مكانهائی كه با اشخاص فوت شده درآنجا بوده اند و یا با نام گذاری اشیا یا مكان ها به نام عزیز از دست رفته ی خود بر روی احساس فقدان خود پلی می زنند. در برخی از موارد دوره ی ناراحتی و غم در كودكان ممكن است حتی از بزرگسالان طولانی تر باشد و باید به آن توجه شود.

تصاویر مزاحم و افكار ناراحت كننده درباره واقعه:
در وقایع آسیب زا كودكان ممكن است شاهد صحنه های وحشتناكی باشند كه بشدت آنان را تحت تاثیر قرار دهد. آنان آنچه را اتفاق افتاده بصورت تصاویر ناگهانی مانند فیلم یا عكس، شنیدن تكراری صدا هائی كه در زمان حادثه شنیده اند، مجدداً تجربه كنند.

متاسفانه كودكان در لحظه ی بروز احساسات ناگهانی به بزرگسالان چیزی نمی گویند و این مسئله باعث می شود كه مشكلات آنان شناسائی نشود. بعد ها عوامل مختلفی كه به واقعه شبیه است مانند بوی آتش اگر آتش سوزی را تجربه كرده باشند، تكانی در ساختمان اگر زلزله را تجربه كرده باشند و یا حتی شنیدن صدای آمبولانس ممكن است واكنش های قبلی را تحریك كند.

مشكلات خواب و كابوس:
بدلیل داشتن مشغولیت ذهنی با حادثه و تصورات ناگهانی كودكان به زحمت بخواب می روند و یا بدلیل دیدن خواب بد یا كابوس مكرراً از خواب بپرند. نیاز آنان به روشن ماندن چراغ و نزدیك بودن به والدین واكنشی طبیعی است تا اضطراب را در آنان كاهش دهد.

عصبانیت:
كودكان پس از یك واقعه بحرانی نسبت به اتفاقی كه افتاده احساس عصبانیت شدید می كنند و احساس می كنند در مورد آنان بی عدالتی صورت گرفته است. در زمان بحران كودكان نیاز به توجه بیشتری از سوی والدین دارند ولی خود والدین نیز ممكن است دچار آسیب شده و توجه كمتری به كودكان خود نشان دهند. درست در زمانی كه آنان حتی بیشتر از زمانهای عادی به مراقبت و حمایت آنان نیاز دارند. این مسئله نیز كودكان را دچار خشم و عصبانیت می كند.

انزوا وگوشه گیری:
برخی از كودكان پس از وقوع بحران از دیگران گوشه گیری می كنند و بیشتر وقت خود را در تنهائی می گذرانند. ممكن است از ازفعالیت های اجتماعی یا ورزشی مثل گذشته لذت نبرند. این كودكان ممكن است نیاز به كمك بیشتری داشته باشند.

احساس گناه و خود خوری:
كودكان ممكن است تصور كنند آنچه اتفاق افتاده نتیجه افكار و اعمال خود آنهاست و خود را مسئول اتفاقاتی كه افتاده بدانند. مثلاً كودكی كه موقع خوابیدن جای خود را با خواهرش عوض می كند و پس از زلزله درست جائی كه خواهرش خوابیده دیوار فرو می ریزد و خواهرش ازبین می رود، بدلیل اتفاقی كه افتاده خود را مسئول می داند و احساس گناه می كند.

بازگشت به مراحل ابتدائی دوران رشد(پسرفت):
اگر چه این امر در كودكان پیش دبستانی شایع تر است برخی از كودكان دبستانی نیز ممكن است به مراحل اولیه رشد خود بازگردند. آنان ممكن است بچگانه صحبت كنند، رختخواب خود را خیس كنند و یا انگشت خود بمكند.

پیشنهاد مطالعه:  خواندن کتاب برای کودکان

اختلال استرس پس از سانحه:
معمولاً بدنبال مواجهه با یك استرس شدید تهدید كننده حیات ایجاد می شود. كه درطی آن فرد یادآوری مكرر واقعه، كابوس های شبانه، اجتناب از افكار، احساسات و خاطرات واقعه و نیز برانگیختگی هیجانی خواهد داشت. در كودكان یادآوری مكرر واقعه را در بازی ها و نقاشی ها می توان جائی دید كه كودك صحنه ی واقعه را بازسازی می كند. نشانه های این اختلال ممكن است سال ها باقی بماند و موجب درد و رنج فراوان می شود. لذا لازم است درصورت مواجه شدن با نشانه های آن كودك را جهت برخورداری
از اقدامات درمانی به مراكز درمانی معرفی نمائیم.

نحوه ی مواجهه با بحران

به كودكان اطلاعات صحیح بدهید
بعد از وقوع بلایا و حوادث آسیب زا وجود هرج و مرج از تبادل اطلاعات صحیح جلوگیری می نماید و فقدان اطلاعات، موجب افزایش اضطراب، نگرانی و ترس خواهد شد. انتقال اطلاعات باید دقیق، شفاف و به زبانی ساده باشد. تا برای كودك قابل فهم باشد. ارائه اطلاعات بیش از حد و نامتناسب به اندازه ندادن اطلاعات آسیب زاست.

اطلاعات باید در زمینه های زیر ارائه شوند:
• چه اتفاقی روی داده است ؟
• چگونه روی داده است ؟
• دلایل شناخته شده آن چیست ؟
• بعد از این چه خواهد شد ؟

بیان واقعیات مربوط به رویداد به درك و شناخت رویداد، كاهش ابهام در مورد آن و كنترل روی عوامل محیطی و عواملی كه برای كودك غیر قابل كنترل هستند، كمك می كند.

اطلاع رسانی درخصوص واكنش های روانشناختی افراد در بحران و عادی سازی این واكنش ها به كودكان كمك می كند تا این واكنش ها را در وجود خود شناسائی كنند و ارتباط آن را با واقعه آسیب زا درك نمایند. همچنین به آن ها كمك می كند كه براحتی احساساتشان را بروز دهند.

در اطلاع رسانی به موارد زیر توجه داشته باشید:

احساس گناه را تقویت نكنید.
لازم نیست پاسخ همه سؤالات را بدانید. درمواردی كه اطلاع دقیق ندارید، اطلاعات غلط و یا مشكوك ندهید.
ارائه اطلاعات را به تعویق نیندازید. هرچند این اطلاعات دردناك باشند مثل فوت عزیزان. ولی خبرهای ناگوار را سعی كنید در جمعی كه از فرد آسییب دیده و داغدار حمایت می كنند ارائه كنید و از گفتن اطلاعات ناگوار وقتی كه كودك تنها است خودداری كنید.

مانع ابراز احساسات كودكان نشوید.
اجازه دهید كودكان احساسات خود را نشان دهند. از اینكه احساس خود را بروز دهند و گریه كنند، نهراسید.
می توانید برای كمك به بروز احساسات از فعالیت های بازی و نقاشی استفاده كنید.

كودكان را از والدین شان جدا نكنید.
شرایطی را فراهم نمائید كه حتی الامكان كودك همراه والدین خود باشد. حتی اگر والد مجروح است و باید اعزام شود سعی نمائید كودك همراه او باشد مگر آنكه منبع دلبستگی دیگری برای مراقبت از كودك فراهم باشد.

به كودك در مورد اینكه از او حمایت می كنید اطمینان بخشی كنید.
والدین می بایست به كودك اطمینان دهند كه از او همواره حمایت خواهند كرد. اگر كودك والدین خود را از دست داده است ، سایر اقوام باید همراه او باشند و اطمینان دهند كه از او حمایت و مراقبت خواهند نمود.

امكانات بازی و سرگرمی را برای كودكان فراهم سازید.
بازی و سرگرمی موجب آرامش كودك و كاهش استرس وی می شود در اسرع وقت این امكانات را برای كودك فراهم نمائید.

چگونگی مداخله در استرس و بحران در مدرسه-www.mehcom.com

چگونگی مداخله در استرس و بحران در مدرسه-www.mehcom.com

نحوه ی مواجهه با بحران در مدرسه

یك حادثه بزرگ باعث مختل شدن كوتاه مدت یا دراز مدت فعالیت های عادی و تحصیلی كودك خواهد شد. پس از بروز زلزله یا سیل ممكن است مدرسه تخریب گردد و وسایل آموزشی كافی وجود نداشته باشد. ولی با اقدامات زیر می توانید بتدریج فعالیـت های آموزشی را شروع كنید.

• فعالیت مدرسه را پس از تامین نیازهای اساسی افراد آغاز كنید.
• یك فضای حمایـتی در محیط مدرسه و كلاس ایجاد كنید.
• دانش آموزان بعلت از دست دادن عزیزانشان و چیزهائی كه دوست داشتند، در رنج و عذاب می باشند، عاقلانه نیست كه روند معمول مدرسه را مانند اینكه هیچ اتفاقی نیفتاده شروع كنید. بنابراین زمانی را برای بیان احساسات و تجربیاتشان اختصاص دهید. اگر هم تدریس كنید و هم فضائی را ایجاد كنید تا آنان بتوانند غم و اندوه خود را نشان دهند و زمانی را برای گوش دادن به سخنانشان بگذارید، فعالیت های آموزشی نیز بسادگی پیش خواهد رفت. بنابراین به كودكان اجازه بیان احساساتشان را بدهید و بخشی از زمان كلاس را برای گوش دادن و حمایت كردن از آنان اختصاص دهید.
• از بیان جملاتی مانند جملات زیر خودداری كنید:
-« زمان همه زخم ها را درمان می كند »
-« می فهمم چه احساسی داری»
-« ممكن بود از این هم بدتر شود»
• قولی ندهید كه نتوانید به آن عمل كنید.
دانش آموزان را از عوامل تنش زای غیرضروری حتی الامكان محافظت كنید. مانند:
– رسانه ها
– امداد گرانی كه بیش از اندازه در امور شخصی آسیب دیدگان دخالت می كنند.
y پس از بروز بلایا یا حوادث آسیب زا در افراد حس بی اعتمادی و بدبینی ایجاد می شود و باورها و شایعات نادرست گسترش می یابد و این مسئله به سلامت روان بازماندگان آسیب وارد می آورد. آن ها را تائید نكرده و سعی كنید به شایعات خاتمه دهید.
y تكالیف مشابه كه صرفاً مقدار شان كمتر از قبل می باشد به دانش آموزان بدهید.
o درس ها را با سرعت كمتری ادامه دهید.
y تكالیف را به بخش های كوچكتری تقسیم كنید ( مثلاً بجای دو صفحه تمرین هرشب ، یك صفحه تمرین بدهید).
y دانش آموزان را بخاطر تكالیفی كه انجام می دهند تشویق كنید. در دوران ابتدائی پس از فاجعه از انتقاد كردن بپرهیزید.
y به كودكان اطمینان بدهید كه واكنش هایشان در برابر واقعه طبیعی است. آن ها باید بدانند اگر میزان انگیزه، توجه، یا تمركز شان به درس ها كاهش یافته است، جزئی از واكنش های ناشی از مواجهه با حادثه می باشدو امری طبیعی است و در اكثر مواقع موقتی است و از بین خواهد رفت.
y اطلاعات صحیح را به زبان ساده، شفاف و روشن بیان كنید. از داستان سرائی اجتناب كنید. اما بدانید ارائه اطلاعات بیش از حد به اندازه ندادن اطلاعات می تواند آسیب زا باشد.
y حداقل مقررات را برقرار كنید. ولی به این نكته توجه داشته باشید كه رفتار تهاجمی و پرخاشگری به هیچ وجه قابل قبول نمی باشد. می توانید به دانش آموزان توضیح دهید كه كنترل رفتار درمواقع بحرانی سخت تر است و باید تلاش بیشتری بكنند و شما در كنار دانش آموزان هستید و از آنان حمایت می كنید و اگر مایل باشند می توانند در مورد احساساتشان صحبت كنند. آنان حق دارند كه به نحوی كه به خود و دیگران آسیبی نرسد هیجانات خود را بروز دهند.
y درصورتی كه امكان پذیر است، فعالیت های فوق برنامه را افزایش دهید.
y درمراحل بعدی می توانید با والدین كودكان ارتباط برقرار كنید و آموزش های لازم را به آنها بدهید.
y درباره انتظارات والدین درخصوص برنامه ی تحصیلی كودكانشان با آن ها صحبت كنید و انتظارات آنان را تعدیل نمائید.
y كودكانی را كه نیازمند توجهات خاص هستند شناسائی نمائید و به سرویسهای حمایتی معرفی نمائید.
y كودكان را به مشاركت در فعالیت های گروهی تشویق كنید.
y بازی های دسته جمعی را در محیط مدرسه بخصوص در مقطع دبستان برقرار كنید.
y آموزش تكنیك های تقویـت حافظه و یادگیری ( با استفاده از تمرین های ساده ای چون : بخاطر آوردن تمام حیواناتی  كه اول اسمشان با حرف میم شروع می شود، بستن چشمها و نام بردن اشیائی كه دراطرافشان است ) نیز كمك كننده است.
y به كودكان كمك كنید كه بتدریج فعالیت های عادی و روزمره را از سر بگیرند.

پیشنهاد مطالعه:  خانواده موفق، چرا نام خارجی برای فرزندتان انتخاب می کنید؟

دكتر جواد محمودی قرائی: فوق تخصص روان پزشكی كودك و نوجوان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران

منبع :
متقی پور یاسمن، بهرام نژاد علی، محمودی قرائی جواد، یاسمی محمد تقی، امین اسماعیلی معصومه. حمایت های روانی اجتماعی در بلایا و حوادث غیر مترقبه. وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكی.1386

مهکام مجله اینترنتی آموزش خانواده-فرزندپروری

about

مطالب مفید

مدیریت وب سایت مهکام ، مجله اینترنتی آموزش خانواده را آقای حسن رامشینی به عهده دارند . ایشان در کنار مشاوره روانشناسی با جمعی دیگر از بهترین روانشناسان و مشاوران کشور به طور ضمنی به غنای این وب سایت کمک می کنند تا بتوانند مهکام را تبدیل به مرجعی برای رفع مشکلات و مسائل مربوط به روان انسانها نمایند.

×