همسرداری پیامبر اکرم (ص) – بهترین آموزش خانواده

بهترین آموزش خانواده در زمینه همسرداری و رفتار با همسر را باید نزد دانشگاه پیامبر اکرم (ص) آموخت . کسی که به لحاظ قدرت دنیایی حاکم بود و به لحاظ معنوی پیامبری عظیم الشان . خوب است که ببینیم انسانی که همه چیز دنیا و آخرت برایش مهیاست در زمانی که زنان از کمترین جایگاه انسانی برخوردار بودند با زنان و همسران خود چگونه رفتار می کرده است . شاید تلنگری باشد بر وجدان های بیدار .

همسرداری پیامبر اکرم (ص) – بهترین آموزش خانواده-مهکام مجله اینترنتی آموزش خانواده

خانواده

خانواده به عنوان کوچک ترین و اساسی ترین واحد اجتماعی، دارای اهمیت ویژه ای در شکل گیری شخصیت افراد می باشد، و این امر مهم بر کسی پوشیده نیست که آنها به عنوان اولین معماران بنای شخصیت فرزندان به شمار می آیند. چنان چه زن و مرد بتوانند بر اساس تعلیمات و دستورات حیاتبخش دین مبین اسلام، این هسته اولیه زندگی انسان را لبریز از مهر و عطوفت و شادابی نمایند، سعادت دنیا و عقبای خود و فرزندانشان را تضمین کرده اند.

آن چه در این میان حائز اهمیت است و چون دژی مستحکم در بر پا نگه داشتن محیط مقدس خانواده عمل می نماید، نحوه رفتار والدین با یکدیگر است؛ چرا که با رفتار و گفت و شنودهای آنان است که شخصیت فردی و اجتماعی فرزندان شکل می گیرد و چه زیباست زن و مردی که می خواهند سال ها با یکدیگر زندگی مشترکی را بسازند، گفت و گوهای خود را بر پایه عشق و محبت و علاقه تنظیم کنند و زبان خویش را به زیبا سخن گفتن وادار نمایند.

وضعیت زنان در جامعه آنروز پیامبر

پیش از ظهور اسلام وضعیت زنان در جامعه عرب بسیار اسفبار و غیر انسانی بود. زن موجود پست و ناقصی به شمار می رفت که جایگاه او یا گهواره خاک بود و یا بزمگاه مردان عرب. علامه طباطبایی «ره» وضعیت زنان در جامعه عرب زمان نزول قرآن را چنین توصیف می کند:

«جامعه انسانی در عصر نزول قرآن، جایگاه واقعی برای زنان قائل نبودند و حضور زنان در عرصه اجتماع به مثابه یکی از ارکان بر پا دارنده جامعه را نکوهیده می پنداشتند.

در جوامع آن روز نسبت به زنان دو نگرش و دیدگاه وجود داشت، نگاهی که زنان را موجودات طفیلی و بیرون از جامعه انسانی که می باید مورد بهره جویی مردان قرار گیرند می پنداشت و دیدگاهی که زنان را انسان های ناقص می پنداشت؛ به سان کودکان و دیوانگان، با این تفاوت که زنان هرگز به انسانیت کامل نمی رسند و از این رهگذر می بایست همیشه پیرو باشند و زیر سلطه زندگی کنند».

در چنین شرایط اجتماعی و تعصب های قبیله ای، پیامبر «صلی الله علیه و آله» دینی را برای مردم به ارمغان آورد که تنها با بیان یک آیه مستحکم و دندان شکن بر تمامی این باورهای پوچ و غلط خط بطلانی کشید و جامعه نکوهیده و تحقیر شده زنان را تکریم نمود: «و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها و جعل بینکم مودةً و رحمةً ان فی ذلک لآیَةً لقوم یتفکرون»

«و از نشانه های او این است که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و در میانتان مؤدت و رحمت قرار داد و در این نشانه هایی است برای گروهی که تفکر می کنند.»

مطابق این آیه قرآن، خانواده پرتوی از رحمت و عطوفت و حکمت او است و شایسته است صفات رحمت و جمال خداوندی در یک خانواده سالم بروز کند. پیامبر اکرم «صلی الله علیه و آله» تنها به بیان و قرائت آیاتی که در وصف عظمت و خشیت زنان نازل گردید اکتفا نکرد، بلکه در تمامی تاریخ زندگانی خویش و در مقام عمل و رفتار شایسته با همسرانشان، به تمامی تاریخ فهماند که از دامن زن مرد به معراج می رود.

بارها در سیره رسول اکرم «صلی الله علیه و آله» خوانده ایم که حضرت خود را موظف به رعایت کامل عدالت در رفتار با همسران خویش می دانست. حضرت این وظیفه را در مورد نفقه، مسکن، لباس و حتی هم خوابگی و تقسیم وقت میان ایشان به بهترین و کامل ترین وجه انجام می داد. علی رغم اینکه در میان همسران آن حضرت بانوی جوان، زیبا، مسن و عادی وجود داشت، لیکن هیچ کدام از این عوامل مانع انجام وظیفه پیامبر «صلی الله علیه و آله» نشد و هیچ یک را بر دیگری ترجیح و برتری نمی داد، به گونه ای که برای هر کدام از همسران شبی را اختصاص داده بود و با او به سر می برد. امام صادق «علیه السلام» پیرامون این مطلب می فرماید:

«ان النّبی کان یقسم بین نسائه فی مرضه، فیطاف به بَیْنَهُنَّ»

«رسول خدا «صلی الله علیه و آله» حتی به هنگام بیماری می فرمود که او را به خانه زنی که نوبت او بود منتقل نمایند.»

همچنین در تاریخ نقل شده است آن هنگام که رسول اکرم «صلی الله علیه و آله» برای جهاد یا ادای مناسک حج آماده می شد، میان همسران خویش قرعه می زد و همسری را که به قید قرعه مشخص گردیده بود با خود به سفر می برد، مبادا از این که دیگران آزرده خاطر شوند.

در مقاله حاضر نحوه رفتار رسول اکرم «صلی الله علیه و آله» با همسرانشان، نه به عنوان پیامبر خاتم بلکه به عنوان یک همسر در سه مقوله ایجاد فضای عاطفی، کمک به همسران و داشتن روحیه عذرخواهی که امروزه خلاء و نبود آن در خانواده ها بیداد می کند مورد بررسی قرار گرفته است.

1. ایجاد فضای عاطفی در خانواده

آدمی از سویی ذاتا شخصیت خود را دوست دارد و همواره تلاش می کند که به سوی اعتلای شخصیت خویش گام بردارد. از سوی دیگر انسان به مؤانست و الفت شدیدا نیازمند است. او بیشتر به سوی افرادی مأنوس می گردد که عزت نفس و شخصیت وی را مورد توجه قرار دهند. بنابراین برای تحکیم روابط میان اعضای خانواده باید با ایجاد فضایی عاطفی، با تقویت مؤانست و اشباع شدن حس حب ذات همراه با درک نیازها و خواسته های مشروع طرفین اقدام نمود.

یکی از ویژگی های رفتاری پیامبر «صلی الله علیه و آله» با توجه به این اصل انکارناپذیر، ابراز علاقه و محبت نسبت به تمامی همسرانشان متناسب با شأن هر یک بود، به گونه ای که هیچ یک از زوجات احساس نمی کرد که دیگری نزد پیامبر «صلی الله علیه و آله» از او محبوب تر است. نقل شده است: «وقتی در حجة الوداع شتر صفیه از رفتن ایستاد و صفیه از شدت ناراحتی گریه کرد، پیامبر «صلی الله علیه و آله» با دست خود اشک هایش را پاک کرد و او را دلداری داد و دستور داد قافله همان جا فرود آید، در حالی که تصمیم به فرود آمدن در آن مکان را نداشتند».

نکته ای که بیان آن در این قسمت خالی از لطف نیست، این که اینگونه اقدامات پیامبر «صلی الله علیه و آله» مانند ازدواج با حفصه، پاک کردن اشک های صفیه و سوار کردن او بر مرکب خویش اگر چه ممکن است امروزه به صورت امری عادی جلوه کند، ولی باید توجه داشت که این کارها در زمانی اتفاق افتاده است که زن موجودی پست به شمار می رفت و مردان آن روزگار از انجام چنین کارهایی اِبا و کراهت داشتند. بنابراین با اندکی توجه ارزش این کارها در جامعه کنونی روشن خواهد شد.

الف: همسر را با القاب زیبا صدا کردن

نام هر کس برای او عزیز و دوست داشتنی است و در ایجاد انس و الفت و مودّت اجتماعی نقش به سزایی دارد. فرهنگ متعالی اسلام ضمن دعوت به پذیرش نامی نیکو و احسن و ترویج آن، کوشیده است تا مردم را در خطاب ها و گفت و گوهایشان به سوی معاشرت نیکو و خطاب های احسن راهنمایی کند.

خداوند متعال در سوره حجرات، بشر را از خطاب های زشت و نفرت انگیز نهی کرده است و به مسلمانان یادآور می شود که یکدیگر را با عناوین و القاب نیک و خطاب مهرانگیز صدا کنند و از کلمات زشت و مستهجن در روابط فی مابین استفاده نکنند.

«یا ایها الذینَ آمَنوا لا یسخر قوم من قوم عسی ان یکونوا خیرا منهم و لا نساءَ من نساء عسی ان یکن خیرا منهن و لا تلمزوا انفسکم و لا تنابزوا بالالقاب».

«ای اهل ایمان! گروهی از شما گروه دیگر را مورد تمسخر قرار ندهد، شاید آن مسخره شدگان بهتر از این مسخره کنندگان باشند و زنان هم شایسته نیست زنان دیگر را مورد تمسخر قرار دهند، شاید آنان از اینان بهتر باشند. ای مؤمنان! یکدیگر را مورد طعن و عیب جویی قرار ندهید و با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را خطاب نکنید.»

بر اساس این راهکار قرآنی، زن و شوهر و سایر اعضای خانواده برای تقویت بنیان عاطفی خانواده باید از بهترین و دوست داشتنی ترین القاب و اسامی بهره گیرند و یکدیگر را مورد خطاب قرار دهند و بدین گونه صفا و صمیمیت را در فضای خانواده طنین افکن کنند.

رسول اکرم «صلی الله علیه و آله» هنگامی که همسران خود را مورد خطاب قرار می دادند از بهترین نام ها و فصیح ترین القاب بهره می گرفتند. «آن حضرت هنگامی که عاشیه را مورد خطاب قرار می داد و می دید که وی زن جوانی است که دوست دارد محبوب شوهر خود باشد با الفاظی نظیر کَلِّمینی یا حمیرا؛ ای حمیرا با من سخن بگو، محبت او را به خود جلب می کردند.

ب: معاشرت به معروف

از منظر قرآن اساسی ترین اصل در رفتار و تعامل میان زن و شوهر معاشرت به معروف است، «و عاشرهُنَّ بِالمَعروُف»؛« و با آنان به طور شایسته رفتار کنید.»

راز مهم همسرداری ارتباط کلامی

ارتباط کلامی با همسر با عبارات عاطفی و دلنشین می تواند روابط زوجین را تقویت نموده و موجب قوام و پایداری بنیان خانواده شود. این مهم نه تنها موجب استحکام خانواده و ایجاد فضاهای عاطفی می شود بلکه در تربیت فرزندان تأثیر عمیق و به سزایی دارد. خداوند متعال در سوره قصص با بیان قصه یک بانوی وارسته به گفت و گوهای دلنشین و محبت آمیز او با همسرش می پردازد و می فرماید:

«و قالت إمْرَأة فرعون قرت عین لی و لک لا تقتلوه عسی ان ینفعنا أو نتخذهُ ولدا»

«این نوزاد نور چشم من و تو است، او را نکشید شاید برای ما سودی داشته باشد یا اینکه او را به عنوان فرزند خود بپذیریم.»

این بانوی شایسته این گونه با بیان دلنشین و عاطفی و استدلال منطقی، خانواده خویش را از یک بحران عظیم نجات داد و جان نوزادی بی گناه را حفظ کرد. رسول اکرم «صلی الله علیه و آله» این حقیقت را این گونه بیان می فرماید:

«مردی که به همسرش بگوید تو را دوست دارم، این سخن هرگز از دل آن زن بیرون نمی رود».

پیامبر «صلی الله علیه و آله» مطابق با این اصل، با همسران خویش مدارا می کرد و با ایشان از سر ملاطفت و محبت رفتار می نمود و این امر در شب نشینی های حضرت و گفت وگوهای شبانه با آنان، همراهی با همسران در بعضی از شئونات زندگی و عدم آزار هیچ یک از آنان نمایانگر است؛

هر چند که برخی از همسران آن حضرت موجبات پریشانی آن بزرگوار را فراهم می کردند. آن هنگام که همسران پیامبر خواستار امکانات و ثروت بیشتری بودند و می گفتند:

گویا چنین می پنداری که اگر ما را طلاق دهی در میان قبیله خویش مردان هم شأن و هم طرازی نداریم که ما رابه همسری برگزینند؟ اینان همان زنانی بودند که با رسول اکرم «صلی الله علیه و آله» منازعه کردند و حضرت به مدّت بیست و نُه روز از آنان کناره گرفت. لذا خداوند سبحان آیه ای را به شرح زیر فرو فرستاد:

«یا ایها النبی قل لازواجک إن کنتن تردن الحیاة الدنیا و زینتها و فَتَعالَیْنَ امتعکن و اسرحکن و سراحا جمیلاً»

«ای پیامبر! به همسرانت بگو اگر شما زندگی دنیا و زرق و برق آن را می خواهید بیائید با هدیه ای شما را به طرز نیکویی رها سازم.»

علی رغم سخت گیری ها و بهانه جویی های برخی از همسران پیامبر نسبت به آن بزرگوار هیچ گاه آن حضرت در رفتار با آنان جانب عدالت و لطف و مدارا را فرو گذار نکرد، به گونه ای که در تمامی دوران زندگی مشترک هیچ یک را مورد ضرب قرار نداد؛ هر چند گاهی توبیخشان می کرد و یا اینکه نسبت به کارهایشان خشمگین می گردید.

2. کمک به همسران

یکی از زیباترین و درس آموزترین ویژگی رسول اکرم «صلی الله علیه و آله» این بود که در محیط خانه از کمک به همسران خود مضایقه نمی کرد. آن حضرت همواره می فرمود: «اَلا خیرکم خیرکم لِنِسائِهِ و انا خیرکم لنسائی، خیرکم خیرکم لأهله و انا خیرکم لأهلی».

«آگاه باشید بهترین شما بهترینتان به همسران خویش است و من بهترین شمایم. بهترین شما، بهترینتان نسبت به اهل و اولاد خویش است و من در این خصوص بهترین شمایم.»

در کتاب اسد الغابة نقل شده است: زمانی که پیامبر اکرم «صلی الله علیه و آله» به خاطر اهانت زینب بنت جحش به صفیه که به علّت عدم ارتباط این اهانت با این بحث از ذکر آن خودداری شده است، مدتی با او قطع رابطه کرد، ولی پس از اینکه زینب از کار خود پشیمان شد، به غرفه او رفت و بستر او را مرتب کرد.

رسول اکرم «صلی الله علیه و آله» با رفتن به غرفه زینب و مرتب کردن منزل و بستر او، محبت او را به خود جلب می کند.

3. عذر خواهی از همسران

یکی از زیباترین ویژگی های پیامبر اکرم «صلی الله علیه و آله» در رفتار با همسرانشان داشتن زبان اعتذار است. ایشان در مواضع خاصی از کار خویش عذرخواهی می کرد که هر شخص منطقی و با انصاف حکم به برائت آن حضرت می دهد. با چشم پوشی بر این حقیقت که پیامبر «صلی الله علیه و آله» معصوم است و مرتکب هیچ گونه گناه و اشتباهی نمی شود و گذشته از این اصل که هرگونه اقدام رسول خاتم «صلی الله علیه و آله» از فکر بی نهایت او سرچشمه می گیرد و نه تنها به صلاح امت اسلامی، بلکه به نفع آحاد جامعه بشریت است، با این حال از برخی کارهای خویش که ضرری را متوجه شخص خاصی می نمود، عذرخواهی می کرد.

در جنگ خیبر پدر، عمو، شوهر و برخی خویشان دیگر صفیه کشته شدند و مقصر اصلی نیز خود آنان بودند. کارشکنی ها و آزارهایشان بر همگان روشن و نمایان است. علی رغم وجود این مسائل، پیامبر در مورد کشته شدن آنها از صفیه عذرخواهی کرد و فرمود: «از تو عذر می خواهم که خویشانت کشته شدند، ولی آنان بودند که علیه من توطئه کردند».

مسئله عذرخواهی یکی از اصول مهم و خدشه ناپذیر زندگی زناشویی و رفع اختلافات است و اثرات مثبت فراوانی در روابط متقابل زن و شوهر ایجاد می کند. مع الاسف این اصل مهم که به جرئت می توان آن را یکی از پایه های مستحکم زندگی مشترک دانست در جوامع به اصطلاح متمدن امروزی و در زندگی های روزمره و تکراری توسط خودِ زوجین به فراموشی سپرده شده است و نزاع و درگیری و خشونت حتی در کوچک ترین و بی اهمیت ترین امور زندگی در حد اعلی محیط مقدس و منوّر خانواده را آلوده کرده است.