غربالگری در دوران بارداری
اگر دوران بارداری را به سه بخش سه ماهه تقسیم کنیم ، سه ماهه اول بارداری از اهمیت ویژه ی برخوردار است و در این دوران با انجام برخی غربالگری ها میتوان بعضی از بیماریها را در جنین زودتر شناسایی کرد.
غربالگری در دوران بارداری چیست؟
غربالگری به آزمایشی میگویند که بیماری را در افرادی بدون نشانه و علامت بیماری شناسایی میکند، مقصود از غربالگری قبل از بارداری، حین بارداری و پس از تولد نوزاد، شناسایی زودرس یک بیماری در بین مادران باردار و نوزادان تازه متولد شده است تا با تشخیص زودرس از پیشرفت و عوارض احتمالی بیماری در مادر و نوزاد پیشگیری شود. در این آزمایش ها و تست ها وضعیت سلامت مادر و روند رشد جنین ارزیابی میگردد.
1- غربالگری سه ماهه اول (هفته 5 تا 12 بارداری)
الف) سونوگرافی: در سه ماهه اول جهت تعیین تاریخ دقیق بارداری، تعیین تعداد جنینها، شناسایی ساختمان جفت، تشخیص سقط جنین صوررت میگیرد.
ب) آزمایش خون: جهت شمارش گلبولهای سفید، قرمز، میزان هموگلوبین خون انجام میشود با این آزمایش احتمال کم خونی فرد بررسی میگردد. سنجش پلاکت خون (پلاکت یکی از اجزای خون است و مسئولیت لخته شدن خون را به عهده دارد). در برخی از مادران و زنان باردار با پیشرفت حاملگی، کاهش پلاکت خون ایجاد میشود که اگر بررسی نشود، در موقع زایمان با خطر خونریزی شدید همراه است.
ب) قند خون ناشتا
ت) میزان اسید اوریک، اوره و کراتینین خون: این بررسی عملکرد کلیه را میسنجد.
ت) تست انعقادی: بررسی مدت زمان لخته شدن خون
ج) تست ایدز، هپاتیت، سفلیس. این سه عامل عفونی از راههای مختلف از جمله تماس جنسی منتقل میشوند و در صورت ابتلاء مادر به جنین نیز منتقل شده و روی جنین اثرات سوء میگذارد. سفلیس در مراحل نخست به راحتی درمان پذیر است.
در مورد هپاتیت نیز در صورت مثبت بودن جهت جلوگیری از انتقال به جنین باید به محض تولد از ایمونوگلوبین مخصوص جهت نوزاد استفاده نمود. جهت بیماری ایدز هنوز درمانی وجود ندارد و از راه جفت به جنین منتقل میگردد. مادر صورت آگاهی از ابتلابه هر یک از این عفونت های سه گانه باید بلافاصله پزشک خود را مطلع سازد.
ح) آزمایش ادرار و کشت ادرار: در زمان بارداری از اهمیت خاصی برخوردار است. زیر بیشتر خانمها حداقل یک بار در این دوران، دچار عفونت ادراری میشوند و در صورتی که درمان کافی و مؤثر صورت نپذیرد و عفونت ادامه یابد منجر به زایمان زودرس میگردد.
د) تست تحمل گلوکز: در صورتی که مادر، وزن بالایی داشت یا سن او بالای 35 سال بود یا سابقه بیش از یکبار سقط یا سابقه تولد نوزاد با وزن بالای چهار کیلوگرم و یا مرده زایی و از طرفی سابقه دیابت در خانواده وجود داشته باشد علاوه بر قند خون ناشتا، قند خون یک ساعت پس از مصرف گلوکز اندازه گیری میشود.
ذ) سنجش گروه خون و آرهاش خون: خون افراد شامل چهار گروه AB، O، B، A است و از نظر آرهاش به دو گروه مثبت و منفی تقسیم میشوند اگر خانمی با آرهاش خون منفی با مردی با آرهاش خون مثبت ازدواج کند، در دوران بارداری احتمال بروز حساسیت در مادر و پیدایش عوارض در جنین مثل زردی خطرناک، کم خونی و آسیب مغزی وجود دارد.
لذا جهت پیشگیری از این عوارض، تزریق آمپول روگام در هفته های اول بارداری (در صورت وجود خونریزی در مادر) و نیز در هفته 28 تا 30 بارداری، صورت میگیرد و نیز این تزریق در نوزاد با آرهاش مثبت (که مادرانی آرهاش منفی دارد) بلافاصله پس از تولد انجام میشود.
ر) تست کومبس غیر مستقیم: این تست نشان میدهد که آیا مادری که گروه خون منفی دارد نسبت به گروه خون مثبت همسرش حساسیت پیدا کرده است یا نه، در صورت منفی بودن، آمپول روگام تزریق میشود و در غیر این صورت تزریق آمپول سودی به حال مادر ندارد.
ز) تست تیروئید: برای تشخیص کم کاری تیروئید در مادر که در صورت عدم درمان ممکن است منجر به کندذهنی در نوزاد گردد.
س) تست خون جهت غربالگری سندروم داون (منگولیسم): که در هفته ی 11 تا 13 حاملگی انجام میشود و همزمان سونوگرافی دقیق جنین جهت اندازه گیری ضخامت پشت گردن و استخوان بینی صورت میگیرد و به این ترتیب 75 تا 90 درصد کودکان دارای سندروم داون (عقب ماندگی ذهنی نوزاد و کودک) تشخیص داده میشوند.
در موارد مشکوک، پزشک مشاور ژنتیک قبل از اعلام تشخیص قطعی و ایجاد اضطراب در مادر، آزمایشات کامل تری در سه ماهه دوم بارداری و حاملگی انجام میدهد. (سندروم داون یک نوع ناهنجاری کروموزمی است که سبب ابتلاء نوزاد به معلولیت ذهنی میشود).
تست غربالگری سندروم داون در گذشته فقط برای مادران بالای 35 سال انجام میشد اما در حال حاضر برای همه مادران توصیه میشود.
ش) تست ناقلی برای مادر:
در صورتی که پدر، ناقل یک بیماری ارثی مغلوب شناخته شده است «تست ناقلی» برای مادر انجام میشود، «فرد ناقل» کسی است که یک ژن سالم و یک ژن معیوب دارد بنابراین خودش سالم است ولی میتواند بیماری خطرناکی را به فرزندش انتقال دهد.
در ایران تست ناقلی در مورد تالاسمی انجام میشود و در مورد سایر بیماریها در صورت وجود سابقه خانوادگی به درخواست فرد انجام میشود.
غربالگری در دوران بارداری-دانستنی های دوران بارداری-www.mehcom.com
نکته مهم و قابل توجه درباره تست غربالگری در دوران بارداری:
این است که آزمایشات پیشنهادی در زمان بارداری حتماً در زمان مخصوص به خود باید انجام شود و تأخیر یا تعجیل در انجام آن دقت در نتیجه گیری را کاهش میدهد.
ویژگی های سه ماهه اول بارداری
میزان آسیب پذیری جنین در مراحل مختلف بارداری یکسان نیست. حساسترین زمان سه ماهه اول بارداری است. در سه ماهه اول بارداری، همه یا اعضای بدن جنین در اندازه بسیار کوچک تشکیل میشوند، مغز، نخاع، صورت، رودهها، دستگاه ادراری، قلب و اندامها همگی تا هفته دهم بارداری تکمیل میگردند.
لذا هر نوع نقص یا اختلال در طول این ده هفته میتواند ضررهای جبران ناپذیری در جنین ایجاد کند. کانال نخاعی (لوله عصبی) در روز 26 تا 28 حاملگی بسته میشود یعنی حتی قبل از اینکه مادر متوجه بارداری خود گردد، لذامصرف قرص اسید فولیک از سه ماه قبل از بارداری توصیه میگردد.
بسته شدن لب و تکامل صورت در روز 36 و بسته شدن کام تا هفته دهم ادامه مییابد لذا اگر مادر در طول این ده هفته با عوامل خطر محیطی تماس داشته باشد (سموم سیگار، داروها، الکل، تغذیه مناسب و …) منجر به ایجاد شکاف لب و کام میگردد قسمتهای مختلف قلب و عروق از روز 34 تا هفته ششم بارداری کامل میشود.
لذا در این فاصله زمانی، دیابت مادر، مصرف برخی داروها، عفونتها و الکل منجر به ناهنجاری قلبی در جنین میگردد.
2. غربالگری در سه ماهه دوم بارداری:
سه ماهه دوم بارداری از هفته 13 تا پایان هفته بیست و هشتم میباشند. آزمایشات مخصوص سه ماهه دوم بارداری و حاملگی عبارتند از:
الف) آزمایشات چهارگانه (inhibin, UE3, hcG, Fp)
ب) سونوگرافی سه بعدی : به منظور بررسی وجود نقایص لوله عصبی، نقص دیواره شکمی و کندذهنی در جنین
پ) آمینوسنتز: اگر در سونوگرافی یا آزمایشات انجام شده در سه ماهه اول و دوم بارداری و حاملگی، شک به وجود بیماری داشتیم با صلاحدید متخصص زنان و ژنتیک تصمیم به آمینوسنتز گرفته میشود.
در این آزمایش مقدار کمی از مایع درون رحمی به وسیله سوزن از شکم و رحم نمونه گیری میشود. انجام این آزمایش به خانمهای باداری توصیه میشود که سن آنها در زمان بارداری بیش از 35 سال باشد و آنهایی که جواب تست غربالگری سه ماهه اول و دوم آنها غیر عادی بوده است.
آمینوسنتز 14 تا 18 هفتگی بارداری میتواند انجام شود و به وسیله آن میتوان برخی ناهنجاریهای جنین و عقب ماندگی های ذهنی مانند سندروم داون و سایر اختلالات کروموزومی و نقص لوله عصبی را تشخیص داد.
در صورتی که یک بیماری تک ژنی مانند کم خونی تالاسمی، بیماریهای عضلانی، بیماریهای متابولیک و … در خانواده وجود دارد با انجام آمینوسنتز میتوان به تشخیص قطعی رسید.
ت) سونوگرافی در سه ماهه دوم: حدود هفته 20 بارداری برای تأیید تاریخ بارداری، تعیین سلامت اندامهای جنین، کنترل فعالیت و رشد جنین، وضعیت جفت، تشخیص ناهنجاریهایی مانند شکاف کام انجام میشود.
ث) تست غربالگری دیابت: در هفته 24 تا 28 بارداری انجام میشود.
ج) آزمایش خون ناشتا (FBS) : اگر در آزمایش خون ناشتا (FBS)، قند خون مادر بالا بود با آزمایش قند خون پس از مصرف گلوکز (GTT) دیابت مادر تأیید میگردد.
3. غربالگری سه ماهه سوم بارداری:
سه ماهه سوم بارداری و حاملگی از هفته 29تا پایان هفته 40 بارداری میباشد. آزمایشات این دوره میتواند شامل :
غربالگری عفونتهای مختلف و ایدز باشد که بخشی از آنها با آنتی بیوتیکها قابل درمان است که اگر درمان نشوند و در طی زایمان ممکن است عفونت به نوزاد منتقل شده و منجر به بیماری نوزاد گردد.
سونوگرافی در سه ماهه سوم بارداری برای کنترل رشد جنین می باشد.
بررسی مقدار مایع آمنیوتیک ، بررسی جفت و تعیین موقعیت جنین برای زایمان صورت میگیرد.
لازم به ذکر است که آزمایشات پیشنهادی در حین بارداری تعیین کننده ی همه ی بیماریهای جسمی و ذهنی جنین نخواهد بود.
مهکام مجله اینترنتی آموزش خانواده سالم ایرانی- دانستنی های بارداری
منبع:مجموعه کتابهای آگاه سازی
آموزش کامل تربیت فرزند از پروفسور دکتر فرهنگ هلاکویی از تولد تا 20 سالگی – با داشتن این مجموعه کامل می توانید هر جایی که هستید حتی در حین رانندگی ، آشپزی و … اصول تربیت فرزند و نکات مهم تربیتی را از دکتر فرهنگ هلاکویی بیاموزید ادامه مطلب »
خرید آموزش خیاطی خانم سیما عمرانی کارشناس برنامه خانواده – می توانید فنون و روشهای ، طراحی برش و دوخت را یاد بگیرید و با کمترین هزینه به یک خیاط ماهر تبدیل شوید ادامه مطلب »
راهنمای کامل دوران بارداری و بچه داری و نگهداری نوزاد از بدو تولد و حتی حاملگی تا 2 سالگی کودک- اگر قرار است که ما فرزندی داشته باشیم چه خوب است که بهترین بچه دنیا مال ما باشد … ادامه مطلب »