خدمات راهنمایی از دیدگاه اسلام (قرآن و حدیث)
مهکام-خدمات راهنمایی از دیدگاه اسلام (قرآن و حدیث)
خدمات راهنمایی از دیدگاه اسلام
در اسلام و قرآن و حدیث به چهار نوع خدمت راهنمایی می توان اشاره کرد :
1-خدمات ارزیابی
2-خدمت اطلاعاتی
3-خدمت کارگماری
4-خدمت مشاوره ای
***
1-خدمات ارزیابی
مشاهده
امام صادق (ع):
«لا تنظرواالی طول رکوع الرجل وسجوده فان ذلک شیء قداعتاده فلوتر که استوحش لذالک و لکن انظروا الی صدق حدیثه و اداء امانته.»
برای اینکه پاکی و خوبی کسی را بشناسید به رکوع و سجود طولانی او نگاه نکنید؛ زیرا او به این عمل معتاد شده؛ اگر آن را ترک کند، از ترک عادت وحشت زده می شود، ولی بهراستگویی و ادای امانتش نگاه کنید و از این راه او را بشناسید. (سفینه، «صدق» صفحه 108)
حضرت علی (ع):
«المراء یوزن بقوله ویقوم بفعله فقل ما ترجح زنته وافعل ما تجل قیمته.»
آدمی به گفتارش سنجیده می شود و به رفتارش ارزیابی می شود. چیزی بگو که سخنت سنگین شود و کاری کن که قیمت رفتارت بالا رود. (فهرست غرر؛صفحه331)
مصاحبه
امام صادق (ع):
«الکلام اظهار ما فی قلب المرء من الصفاء والکدر و العلم والجهل.»
لام و سخن انسان آنچه را که در باطن اوست از صفا و کدورت و از علم و جهل، آشکار و ظاهر می کند.(شرح مصباالشریعه، باب 46، صفحه259)
امام جواد (ع):
«المرء مخبوء تحت لسانه.»
آدمی در زیر زبان خود پنهان است، یعنی زبان می تواند به عمد یا به غیر عمد راز آدمی را فاش سازد و سرنهان را آشکار سازد. (بحارالانوار، جلد17، صفحه 101)
«مااضمر احد شیئا الا ظهر فی فلتات لسانه و صفحات وجهه.»
هیچ کس در ضمیر باطن خود رازی را پنهان نمی کند مگر آنکه راز، از حرف های بی خودی او و رنگ چهره اش آشکار می شود. (نهج البلاغه ملا فتح الله، ص 518)
2-خدمت اطلاعاتی
بسیاری از موارد مواجه با مشکل، به علت عدم آگاهی است. در این موارد کسب اطلاعات می تواند به رفع مشکل کمک کند، علت تأکید زیاد اسلام به کسب علم وآگاهی، همین مطلب است.
امام علی (ع) :
«العلم اشرف هدایه».
دانش، شریف ترین راه هدایت است. (غررودرر، 1066/1)
ابی عبدالله (ع):
«قال العامل علی غیر بصیره کالسائر علی غیر الطریق لا یزیده سرعه السیر الا بعداً.»
امام صادق (ع) به نقل از ابی عبدالله (ع) فرموده است : کسی که بدون بصیرت و دانایی به کاری دست می زند، مانند مسافری است که در بی راهه می رود. او هر قدر بر سرعت خود می افزاید، به همان نسبت از جاده دورتر می شود. (اصول کافی 1، ص 43)
3-خدمت کارگماری
در خدمت کارگماری، باید اصول و نکات زیر مورد توجه قرار گیرد:
بعضی ازافراد با وجود آنکه استعداد لازم را ندارند، هدف های جاه طلبانه ای انتخاب می کنند که رسیدن به آنها برایشان غیر ممکن است.مثلاً دانش آموزی که نه استعداد و نه نمره های خوبی در ریاضی دارد و به دلایلی، هدف دستیابی به شغل مهندسی را بر می گزیند، به هیچ وجه در این زمینه موفق نخواهد شد. این گونه دانش آموزان را باید به محدودیت توانایی واستعدادشان متوجه ساخت و آنان را به جهتی راهنمایی کرد که امکان دستیابی به آن برایشان وجود داشته و با علایقشان همخوانی داشته باشد. مثلاً به جای مهندس در همان حوزه شغلی به سطوح کارگر فنی و با تکنسین راهنمایی شود. در این مورد استفاده از احادیث زیر بسیار مناسب خواهد بود:
حضرت علی (ع):
«لا تطمع فیما لا تستحق.»
به چیزی که شایسته ی آن نیستی، طمع و نمنی نداشته باش. (غررالحکم، صفحه 800)
«الفضل الدواء ترک المنی.»بهترین داروی شفابخش ترک آرزوی نابجااست. (غررالحکم، صفحه184)
«من حری فی عنان امله عثر باجله.»
کسی که از پی آروزهای بی حساب خود روان شود، به سوی سقوط قطعی و مرگ لغزیده است.
(سفینه (امل)، صفحه 30)
یکی دیگر از اموری که باید در راهنمایی حرفه ای توجه قرار گیرد آن است که به مراجع تفهیم شود که برای انتخاب حرفه، شغلی را در نظر بگیرد که مشروع، و از پلیدی و ناپاکی منزه باشد:
«قال رسوالله صلی الله علیه و آله: طوبی لعبد طاب کسبه»
رسول اکرم (ص) فرموده است: خوشبخت کسی است که کسبش خوب و منزه از پلیدی و ناپاکی باشد. (تاریخ یعقوبی، جلد2، صفحه59)
اصل مهمی که باید در راهنمایی حرفه ای مورد توجه قرار گیرد آن است که شغل با توجه به استعدادها، علایق و خصوصیات فرد انتخاب شود. در غیر این صورت فردشاغل؛ به هیچ وجه در مورد شغلش، احساس رضایت وموافقت نخواهد کرد. در این مورد حدیثی از حضرت رسول (ص) نقل میکنیم:
«قال رسول الله (ص): اعملوا فکل میسر لما خلق له. »
رسول اکرم (ص) فرموده است: همه کار و کوشش کنید. ولی اگاه باشید که افراد کاری رابه آسانی انجام می دهند که برای آن آفریده شده اند. (سفینه، یسر، صفحه732)
در راهنمایی حرفه ای این مطلب باید به مراجع خاص نشان شود که هدف از اشتغال نباید ثروت اندوزی به منظور فخر و مباهات بر دیگران باشد، بلکه باید در انتخاب حرفه، کمک به دیگران و سعی در رفاه آنان مورد نظر قرارگیرد.
«عن النبی صلی الله علیه و آله انه قال: من طلب الدنیا حلاله، استغفافاً عن المساله و سعیاً علی عیاله و تعطفا علی جاره لقی الله و وجهه کالقمر لیله البدر.»
رسول اکرم (ص) فرموده است: کسی که از پی مال مشروع برود برای آنکه آبروی خود را از ذلت سؤال مصون دارد، عاتله ی خویش را اداره کند و به همسایه خود یاری رساند. در پیشگاه الهی سربلند و روسفید است وصورتش مانند ماه تمام می درخشد. (مستدرک، جلد 2، صفحه 424)
با توجه به اینکه اغلب اوقات علت عدم گزینش شغل مناسب از سوی مراجعان عدم آگاهی آنان در زمینه ی مشاغل و امکانات شغلی جامعه است. بنابراین در راهنمایی حرفه ای باید اطلاعات شغلی مورد نیازرا از راه های مختلف (نشریه، بازدید، شرکت در کنفرانس و…) در اختیار مراجع قرار داد تا بتواند با بصیرت در انتخاب حرفه به تصمیم گیری بپردازد.
«عن ابی عبدالله علیه السلام قال: العالم بزمانه لا تهجم علیه اللوابس. »
امام صادق (ع) به نقل از امام حسین (ع) فرمود کسی که از متقضیات زمان خود آگاه باشد مورد هجوم اشتباهات واقع نمی شود. (نحف العقول، صفحه 356)
یکی از حقوقی که فرزند بر گردن پدر دارد این است که وی را پس از تربیت، به کار خوب و مناسبی بگمارد. بنابراین والدین باید با کمک مدرسه ضمن بررسی های لازم، فرزند خود را برای انتخاب شغل مناسب و اشتغال به آن راهنمایی کنند.
«قال رسول الله (ص): یا علی حق الوعد علی والده ان یحسن اسمه و ادبه و یضعه موضعا صالحا.»
رسول اکرم (ص) به علی (ع) فرمود: حق فرزند بر پدرش این است که برای او اسم خوبی انتخاب کند، خوب تربیتش کندو او را درکار شایسته ای مستقر سازد.(بحارالانوار، جلد17، صفحه18)
درموردمیزان تلاش در راه اشتغال وکسب معاش، باید به مراجع خاطر نشان شود که افراط در کار و کوشش و سهل انگاری در این مورد هر دو زیان آور است.
شناخت مرز افراط در تلاش و مسامحه در کار، هنری است که هر فرد باید آن را داراباشد و در زندگی به کار بندد. احادیث زیر بهترین راهنما در این زمینه هستند :
«عن ابی عبدالله علیه السلام انهقال: ایاک و الضجر و الکسل انهما مفتاح کل سوء انه من کسل لم یود حقاً و من ضجرلم یصبر علی حق.
امام صادق (ع) به نقل از امام حسین (ع) فرمودند: از افراط در کار و تلاش بیش از حد بپرهیز و همچنین از سستی و مسامحه کاری اجتناب کن این هر دو، کلید تمام بدی هاو بدبختی ها است؛ زیرا افراد مسامحه کار، انجام وظیفه نمی کنند و حق کار را آن طور که باید ادا نمی کنندو افراد زیاده رو از حدود مصحلت تجاوز می کنند. » (وسائل، کتاب تجارب، جلد4، صفحه 105)
«و عنه علیه السلام : لیکن طلبک المعیشه فوق کسب المضیع و دون طلب الحریص الراضی بدنیاه المطمئن الیها.»
ونیز فرموده است: تلاش تو در راه معاش باید فوق عمل مسامحه گری باشد که بر اثر سستی، ح کار را ضایع کرده است و دون کار حریص باشد که به زیاده روی و افراط گراییده است، حریص و فرومایه ای که به جای تمام فضایل انسانی و تعاملی معنوی، تنها به دنیای خویش دلگرم و مسرور است و با وجود آن خود را مطمئن و آرام احساس می کند. (مجموعه ورام، جلد1، ص 13)
4-خدمت مشاوره ای
یکی از خدمات راهنمایی، مشاوره است. به عبارت دیگر مشاوره یکی از شیوه های راهنمایی است. برای توجیه این مطلب، به نقل حدیثی از حضرت علی (ع) مبادرت می شود:
و الاستشاره عین الهدایه.
مشورت کردن همان هدایت و راهیابی است. (نهج البلاغه فیض، ص 1181، گفتار 202)
لازم به تذکر است که با وجود تفکیک خدمات راهنمایی به صورت های فوق، معمولاً خدمات راهنمایی به هم ارتباط دارند وبسیار اوقات، با هم انجام می گیرند، چنانکه می توان گفت لازمه ی انجام دادن خدمات مشاوره ای خدمات ارزیابی است و خدمات ارزیابی و اطلاعاتی به خدمات کارگماری وطرح ریزی تحصیلی وشغلی منتهی می شوند.
بازگشت به فهرست اولیه اصول و فنون راهنمایی و مشاوره
مهکام مجله اینترنتی آموزش خانواده سبز ایرانی
