اوزان دوری در شعر فارسی-آموزش شعر و شاعری جلسه پنجم

اوزان دوری در شعر فارسی

دوستان و همراهان گرامی سلام !

در پنجمین  جلسه از بحث آموزش شعر و شاعری ، قصد داریم تا به بررسی اوزان دوری در شعر فارسی  بپردازیم و شما خوانندگان گرامی را با این وزن زیبا و شیرین آشنا سازیم.

یکی از پرکاربرد ترین ، از اوزان دوری در شعر فارسی ، وزن

فعلاتُ / فاعلاتن /-فعلاتُ / فاعلاتن/

است.

اصولا چرا به اینگونه اوزان ، دوری گفته میشود؟

پاسخ این است که:

هر مصراع در واقع از دو نیم مصراع تشکیل شده ، و همین نیم مصراع دوباره تکرار میشود . یا به عبارتی دیگر همین نیم مصراع دور می زند و از ابتدا تکرار می شود . بهمین دلیل اینگونه  اوزان را ، اوزان دوری می گویند.

یک استثناء اساسی ، این وزن با سایر اوزان غیر دوری دارد.

و آن اینست که پایان هر نیم مصراع ، حکم پایان مصراع را دارد و شاعر می تواند ، در هجای پایانی هر نیم مصراع ، از هجاهای کوتاه ، بلند  یا کشیده استفاده کند.

غیراز این استثناء ، اوزان دوری از همان قواعدی پیروی می کنند که سایر  اوزان ِ غیر ِ دوری ، تابع آنها هستند.

تقطیع یک نمونه :

مثال:

اگرت قرار این بود ، ننوازی ام به جودی
ز چه این بهشت پر گل ، به رواق ما گشودی؟ ( باقی )

حال مصراع اول را با هم تقطیع می کنیم:

ا- گَ – رَت- قَ /را – ر – این – بود/* / نَ- نَ – وا- ز ِ/ یَم – ب ِ- جو- دی/

همانگونه که می بینید ، واژه « بود » در پایان نیم مصراع اول ، یک هجای کشیده است ، که هیچ اشکالی هم در شعر ایجاد نمی کند.

نمونه های از اوزان دوری به قرار زیرند:

مفتعلن مفاعلن- مفتعلن مفاعلن

مفعول ُ فاعلاتن -مفعول ُ فاعلاتن

مفتعلن فعولن – مفتعلن فعولن

تقطیع بک نمونه دیگر از اوزان دوری :

تاب بنفشه می درد، طره ی دل گشای تو ( حافظ )

مفتعلن – مفاعلن / مفتعلن – مفاعلن

خوب به مصراع فوق دقت کنید :

تا – ب- ِ ب َ- نَف / ش ِ – می – دَ – رد /*/ طر – ر ِ – ی ِ – دل / گ ُ – شا – ی ِ – ت ُ/

هجای پایانی در نیم مصراع اول « رد » یک هجای بلند است ولی هجای پایانی در نیم مصراع دوم « ت ُ» یک هجای کوتاه است و این همانطور که گفتیم در اختیار شاعر است.

تا جلسه بعد ، در پناه خدا باشید و بمانید

« باقی »

مهکام مجله اینترنتی آموزش خانواده سبز-آموزش شعر و شاعری