"> علل لجبازی در کودکان-اختلالات روانشناسی کودکان
مشاوره آنلاین مهکام

علل لجبازی در کودکان

علل لجبازی در كودكان

توجـه و شناخت كافى والدین از دلایل و علل لجبازى كردن در كودكان مى تواند در پیشگیرى و كاهش مخالفتجویى و لجبازی کردن در کودکان مؤثر واقع شود و اینجاست که لزوم آموزش خانواده درباره این مشکل اهمیت پیدا می کند.
علل لجبازی در کودکان

علل لجبازی در کودکان

عوامل متعددى باعث بروز بدرفتارى یا به قولى لجبازى در كودكان مى شود. به طور خلاصه مى توان بـه برخـى از عوامل شناخته شده ى این پدیده اشاره كرد:

عوامل سرشتى و زیست شناختى

لجبازى کودکان و مخالفت جویى كردن در كودكان مى تواند دلایل مختلفى داشته باشد. یكى از این علل، تفاوتهـاى سرشتى و زیست شناختى اى است كه به طور كلى تمام افراد (و در همه ى سنین) با یكدیگر دارند.

كودكان لجباز نیز طبیعت و سرشت وجودىشان به طور ذاتى نسبت به سایر همسالانشان سخت تـر و انعطـاف ناپـذیرتر اسـت و همین امر باعث مى شود تا معمولاً آنها به راحتى و آسانى از بزرگترهـاى خـود تمكـین و اطاعـت نكننـد و بـر حرفها و خواسته هاى خودشان اصرار داشته باشند و براى رسیدن به اهدافشان پافشارى كنند.

علت شكل گیرى تفاوت هاى سرشتى نیز، عوامل ژنتیكى یـا همـان زیـست شـناختى افـراد مـى باشـد كـه بـر چگونگى عملكرد و رفتار آنها تأثیرگذار است، به طورى كه همین تفاوتهاى سرشتى اسـت كـه موجـب تفـاوت شخصیتى در افراد مى شود و به هر فردی خلق و خوى منحصر به خود را مى دهد.

حتى در یك خانواده و در میان هر یك از خواهران و برادران نیز این تـأثیرات و تفـاوت هـا بـه وضـوح قابـل مشاهده است؛ بر همین اساس هیچ كدام از افراد خانواده مانند یكدیگر عمل نخواهند كرد.

بنابراین طبیعى است تا هر خواهر و برادرى ویژگى هاى رفتارى متفاوتى داشته باشد و در برخورد بـا مـسائل، واكنشهاى متفاوتى از خـود نـشان بدهـد. بـه طـورى كـه ممكـن اسـت بنـا بـر همـین تفـاوت هـاى سرشـتى و زیست شناختى، یكى از آنها به راحتى با والد یا بزرگتر خود كنار بیاید و از او اطاعت كند، اما فرزند دیگر چنـان واكنشى را نداشته باشد و در نتیجه به سادگى به خواسته و نظر والدین تن ندهد یا مخالفت جویى و لجبازى كند.

این تفاوت هاى شخصیتى در هر یك از بچه ها موضوع مهمى است كه نباید از نگاه والدین دور بماند و نـسبت به آنها بى توجهى شود، زیرا نادیده گرفتن این تفاوتها مى تواند منجر به برخوردهاى نامناسب یـا مقایـسه هـاى نابه جاى والدین در مورد هر یك از فرزندان شود.

علاوه بر این تفاوت هاى سرشتى، گاهى كودكان لجباز با مشكل بیش فعالى نیز مواجه انـد و بـه همـین دلیـل مخالفت جویى و سرسختى آنها شدیدتر است و با اطرافیان خود مشكلات و برخوردهاى بیش ترى دارند.

كودكان بیش فعال، از همسالان خود پرتحرك تر و افراد شلوغى هستند و به گفته ها و حرفهاى بزرگترهاى خود تـوجهى ندارند، و در ضمن هنگام انجام دادن تكالیفشان سربه هوا و حواس پرت اند.
اگرچه بیش فعالى و لجبازى دو پدیده ى مجزا از یكدیگر است امـا در اغلـب مـوارد ایـن دو مـشكل رفتـارى همراه هم مى باشد، به طورى كه كودكان بیشفعال معمولاً لجباز و سرسخت نیز هستند و كودكانى كـه لجبازنـد، با مشكل بیش فعالى و پرتحركى نیز مواجه اند.

هنگامى كه این دو پدیده ى رفتارى با هـم همـراه شـود، قطعـاً بـر مشكلات رفتارى كودك مى افزاید و كار را بر خود و اطرافیانش سخت تر مى كند.

بیشفعالى نیز از مشكلات رایـج كودكان در دوره ى دبستان است كه در صورت همراه شدن با لجبازى نیاز به مداخلات درمـانى دارد، زیـرا پـدر و مادر به تنهایى قادر به رفع آن نخواهند بود.

عوامل محیطى و بیرونى

كودكان لجبازى كه علاوه بر مشكلات سرشتى به بیشفعالى نیز مبتلا هستند، مخالفت جو تر و سرسخت ترند و با اطرافیان خود بیشتر مشكل پیدا مى كنند.

علاوه بر عوامل ژنتیكى و سرشتى كه از آنها یاد شد، برخى از عوامل محیطى و بیرونى نیز در لجباز شدن و مخالفت جویى كودكان مؤثر است.

البته میان این نوع لجبازى كـه حاصـل تـأثیرات محیطـى و بیرونـى اسـت بـا لجبازى هایى كه به دلیل تفاوت هاى سرشتى افراد از یكدیگر بروز مى كند، تمایز وجود دارد.

در مواردى كه لجبازى حاصل طبیعت و خلق و خوى كودك است، بچه همیشه، یا حـداقل در اكثـر زمـان هـا دست به خالفت جویى مى زند و بنا بر همین ماهیتى كه دارد از پذیرفتن خواسته ى والدین و بزرگترهـاى خـود سر باز مى زند.

پیشنهاد مطالعه:  دلیل رفتارهای نامناسب کودک چیست ؟

به طور كلى این كودكان بر حسب الگوى شخصیتى و رفتارى شان به لجبـازى و مخالفـت جـویى بـا دیگران تمایل دارند و رغبتى به پذیرش آسان و سریع درخواست هاى آنها نشان نمى دهند.

اما در مواردى كه عوامل بیرونى، سبب لجبازى و مخالفت جویى مى شود، كودك در اغلب موارد آرامتر است و با اطرافیانش بیشتر همكارى مى كند (برخلاف الگوى اول، كـه كـودك همـواره و در همـه ى موقعیـتهـا سـعى مى كند به خواسته ها و نظرات خود اولویت بدهد و آنها را به دست بیاورد).

كودكانى كه به دلیل عوامل سرشتى لجبازى مى كنند اگر با واكنش نامناسب والدین روبه رو شـوند، بـدرفتارى و لجبازى در آنان تشدید مى شود.

و برعكس اگر والدین از روشهاى مناسبى استفاده كنند و واكنش هاى بهتـرى به رفتارهاى او نشان بدهند، مى توانند باعث كاهش رفتارهاى نامطلوب در كودكان بشوند.

مهمترین عوامل محیطى موثر در علل لجبازی در کودکان

نحوه ى برخورد والدین با کودکان
مهمترین و مؤثرترین عامل محیطى اى كه سبب مى شود برخى از كودكـان لجبـازى كننـد، نحـوه ى برخـورد والدین است. در حالى كه انتخاب یك شیوه ى صحیح و مناسب مى تواند از شدت لجبازى و مخالفت جویى در هـر كودكى بكاهد و سطح همكارى و پذیرش او را بالاتر ببرد.

استفاده از یك روش غیر اصولى، نتیجه اى عكس دارد و مى تواند حتى به روابط عاطفى بین والدین و كودكان آسیب برساند و باعث بروز دردسر براى هـردو طـرف شـود .

مثلاً گاهى برخى از والدین گمان مى كنند كه كودك باید كاملاً آزاد و رها باشد و بدون رعایت هیچ گونه حـدود و نظم و قانونى، كودكى كند.

به همین دلیل این دسته از پدرها و مادرها نه تنها هرگز به فرزند خود امر و نهى نمى كنند، بلكه حتـى بـراى كودك هیچ گونه برنامه ى آموزشى نیز در نظر نمـى گیرنـد و او را بـا هـیچیـك از مرزهـا و حـدود رفتـارى آشـنا نمى كنند.

این والدین معمولاً یا در برابر بدرفتارى هاى كودكشان سكوت مى كنند و به راحتى از كنار آن مـى گذرنـد یـا فقط به یك تذكر ساده بسنده مى كنند و تنها با عباراتى نظیر «نكن» یا «بكن» سعى در آرام كردن كودك دارند.

رفتار صحیح را باید به کودکان آموزش داد
به خیال آنها همین حد از تذكر كافى است تا كودك قوانین و بایدها و نبایدهاى اجتماعى را یاد بگیرد؛ درحالى كه هیچ فردى در سالهاى اولیه ى زندگى خود با قـوانین، اصـول و شـیوه هـاى رفتـارى صـحیح آشـنا نیـست و یادگیرى آنها نیاز به آموزش دارد.

در نتیجه این وظیفه ى والدین است كه هر یك از این قوانین را به فرزندشـان آموزش دهند و زمینه ى یادگیرى قوانین اجتماعى را براى او فراهم كنند، زیرا عدم آموزش و دادن آزادى بى حـد و مرز به كودكان، با انگیزه ى ایجاد فرصت كافى براى تفریح و تجربه كردن، سبب مى شود آنها حتى از یادگیرى امور و وظایف اولیه و مربوط به خود باز بمانند؛

در نتیجه در چنین موقعیتى، بروز بدرفتارى و مخالفـت جـویى از سوى آنها امرى طبیعى و قابل پیشبینى خواهد بـود، زیـرا الگوهـاى رفتـارى ایـن كودكـان بـه میـل و اراده ى شخصى خودشان تعریف مى شود و با این تصور كه «مى توانند و اجازه دارند»، هر كـارى را كـه مایـل انـد، انجـام مى دهند.

براى مثال ممكن است برخى از كودكان در مهمانى به همه ى وسـایل خانـه ى میزبـان دسـت بزننـد و حتى موجب آسیب رساندن به آنها شوند، اما والدین هیچگونـه واكنـشى از خـود نـشان ندهنـد و بـه راحتـى از بدرفتارى كودك چشم پوشى كنند.
این كودكان با حفظ همین شیوه ى رفتارى و اصرار و پافشارى بر خواسته هاى خود، در محیط مهدكودك یـا مدرسه هم از خواسته و نظر هیچ بزرگترى پیروى نمى كنند و به راحتى به قوانین تن نمى دهنـد، زیـرا بـر ایـن باورند كه نیازى به رعایت هیچگونه نظم و انظباطى نیست.

به همین دلیل این وظیفه ى والدین است تا از همان سال هاى اولیه ى زندگى كودك، قانون و نظم مشخـصى را براى او در نظر بگیرند و به این طریق او را از وظایفش آگاه و كودك را براى پذیرش یك سرى از خواسـته هـا و اصول آماده كنند، به عنوان مثال هر كودكى باید در ساعت مشخصى بخوابد، ادب را در برخورد با دیگران رعایـت كند و آداب غذا خوردن را نیز بلد باشد.

پیشنهاد مطالعه:  از تولد تا 5 سالگی- قسمت هشتم-جم لایف

در مقابل این والدین، دسته ى دیگرى هستند كه با دادن دستورات و آمـوزش هـاى متعـدد، كـودك خـود را خسته و درمانده مى كنند و بار دیگر زمینه را براى بروز لجبازى در فرزندشان فراهم مى كنند. این دسته از پدرها و مادرها مرتباً در حال اجراى دستورات متعدد هستند؛

زیرا گمان مى كنند با این روش تربیت کودک موفـق خواهنـد شـد كـه سطح آموزش پذیرى كودك را بالاتر ببرند؛ در حالى كه تعدد و تكثر قوانین، اجراى آن هـا را دشـوار مـى كنـد.

در اینگونه موارد وقتى كودك خود را در مقابل دستورات مختلفى مى بیند كه ممكـن اسـت اجـراى همـه ى آنهـا خارج از عهده اش باشد، دست به مخالفت جویى مى زند و چه بسا به یك باره از اجراى تمام قـوانین سـر بـاز زنـد و همین امر موجب بروز درگیرى با والدین شود.

استفاده از تهدید کودکان

یكى دیگر از علت ها و عواملى محیطى اى كه مى تواند سبب بروز لجبازى و مخالفتجویى در كودك شود، بهره گیرى از تهدید به جاى تنبیه است.
گاهى والدین براى بیان درخواست هاى خود و كسب اطمینان از تحقق خواسته هاى شان، كودك را تهدید بـه اعمال تنبیه هاى مختلفى مى كنند كه البته هرگز هم عملى نمى شود.
در حقیقت آنها مى خواهند با این روش، محكم كارى كنند و درعین حال تا جایى كـه امكـان دارد، از تنبیـه كودك بپرهیزند، ولى معمولاً بهره گیرى از این شیوه فایده اى ندارد و درخواستهـاى آنهـا اجـرا نمـى شـود.

امـا گاهى پدران و مادران با بى توجهى به این امر (و درصورتى كه درخواستهاى شان اجرا نشود) از این روش (تهدیـد كردن کودک ) استفاده و سعى مى كنند كودك را وادار به انجام دادن دستوراتشان كننـد.

امـا از آنجـا كـه معمـولاً بـا گذشت زمان، پدر و مادر از اجراى تنبیه ها و تهدیدها صرف نظر مى كنند، ناخواسته باعث مى شوند تا حـرفهـا و دستوراتشان در اغلب موارد از سوى كودك نادیده گرفته شود و نظر آنها تأمین نشود.

شاید در ابتدا استفاده از چنین شیوه اى، پاسخ مناسب و مورد انتظار والدین را در پى داشته باشد، اما با تكرار این قضیه و عملى نشدن تنبیه ها، كودك مى فهمد كه این اظهارات والدین تنها یك تهدید بـى اسـاس اسـت و در پس آن، بر خلاف ادعاى پدر و مادر، عاقبت بدى وجـود نـدارد و او هرگـز از امكانـات و موقعیـت هـاى مطلـوبش محروم نخواهد شد.

او خیلى زود متوجه مى شود كـه معمـولاً بیـان چنـین تهدیـدهایى تنهـا حاصـل عـصبانیت لحظه اى پدر یا مادر است و بعد از آنكه عصبانیت آنها رفع شـد، از تهدیـد و تنبیـه نیـز خبـرى نخواهـد بـود .

درنتیجه كودك یاد مى گیرد كه انجام ندادن درخواست هاى والدین، خیلى هم مهم و جدى نیست و فقـط شـاید مادر یا پدر تنها در قبال كمكارى هاى او كمى عصبانى شود، اما كودك مى فهمد كـه پـدر یـا مـادر بـه راحتـى از خطایش چشم پوشى خواهد كرد و هیچ امكانى را از او دریغ نخواهد كرد.همین برخـورد نامناسـب، قطعـاً باعـث شكلگیرى و تداوم بدرفتارى در كودك خواهد شد.
بنابراین تنبیه بدنى شیوه ى مناسب تربیت کودک ، براى آموزش یك رفتار نیست و نتیجه ى مؤثرى دربـر نخواهـد داشـت؛ زیرا تنبیه هاى فیزیكى یا بدنى، معمولاً از روى خشم و عـصبانیت اسـت و در اكثـر مواقـع بـا بـدرفتارى كـودك متناسب نیست.

به طورى كه در بعضى مواقع خیلى بیشتر و شدیدتر از رفتار نامطلوبى اسـت كـه كـودك انجـام داده و حتى مى تواند آسیب رسان و صدمه زننده باشد؛ یا گاهى برعكس و برخلاف انتظار، بسیار سبك تر و كمتر از بدرفتارى كودك است، كه در هر دو صورت تنبیه، كارایى لازم را نخواهد داشت.

علاوه بر اینكه انتخاب شـیوه هاى نامناسب در تنبیه كردن، مى تواند به راحتى به روابط عاطفى میان والدین و كودك صدمه بزند و باز هم زمینـه را براى بروز لجبازى و بدرفتارى فراهم كند (این مبحث و شیوه هاى مناسب تنبیه ى در جاى خود به تفـصیل بیـان خواهد شد).

تأثیر محیط بیرون از خانه

یكى از عوامل بیرونى و غیرمستقیم دیگرى كه لجبازى در کودکان و مخالفت جویى در كودكان را افزایش مى دهد، خارج از محیط خانه اتفاق مى افتد.

به عنوان مثال حضور در جمع دوستان و همسالان لجباز و پرخاشـگرى كـه كـودك بیرون از فضاى خانه و برخلاف میل و اراده ى والدینش با آنها برخورد دارد از جمله مواردى است كه موجب بـروز لجبازى در كودك مى شود.

پیشنهاد مطالعه:  ترس و اضطراب در کودکان و فرزندان ما

در این مواجهه، او شاهد برخى واكنشها و الگوهاى رفتارى سرسختانه اى است كـه از سوى این قبیل بچه ها سر مى زند و اگرچه ممكن است خودِ كودك لجباز نباشد، اما ناخواسته چنین رفتارهایى را از سایر همسالانش مى بیند و مى آموزد؛

همچنین تماشـا كـردن فـیلم هـا و برنامـه هـایى كـه حـاوى خـشونت و بدرفتارى است نیز مى تواند در الگوبردارى كودك مؤثر و از عوامل تشدیدكننده ى بدرفتارى باشد.

وضعیت جسمى و روانى كودكان

از دیگر عوامل مؤثر در بروز بدرفتارى كودكان، وضعیت جسمى و روانى آن هاست كه احتمال بروز رفتارهـاى نامطلوب را افزایش مى دهـد.

عـواملى ماننـد: خـستگى، گرسـنگى، بـى خـوابى یـا بـدخوابى و برخـى اخـتلالات روانپزشكى نظیر اضطراب، افسردگى و… از جملـه مـواردى اسـت كـه امكـان بـدرفتارى در كودكـان را افـزایش مى دهد.

براى مثال كودكى كه پس از صرف ساعت هاى نسبتاً طولانى در مدرسه، به خانه بـاز مـى گـردد، ممكـن است به دلیل گرسنگى و خستگى كمى لجبازتر و بـدرفتارتر از سـایر مواقـع باشـد و چـون در ایـن موقعیـت هـا تحریك پذیرتر خواهد شد، به طور طبیعى زودتر عصبانى مى شود و درنتیجه بیشتر نق مـى زنـد.

در ایـن لحظـات بهتر است پدر و مادر با در نظر گرفتن این عوامل، درخواست هاى كمترى از كودك داشته باشند و اجراى آنها را
به زمان مناسبترى موكول كنند، زیرا احتمال عملى نشدن دستورات و درخواست هـا در ایـن زمـانهـاى خـاص بیشتر از مواقع عادى است.

به عنوان مثال بچه اى كه در مدرسه با دوستش دعوا كرده یا دانش آموزى كه نمـره ى یكى از درسهایش كم و از سوى معلمش توبیخ شده یا… ممكن است از وضعیت روانى مناسبى برخوردار نباشـد و تحت تأثیر این فشار عصبى – كه البته ناپایدار است – بدخلقى كند.

اما اگـر ایـن حالـتهـاى عـصبى پایـدار و مستمر باشد و در هر موقعیتى به راحتى بروز كند حتماً بـه مـشاوره و درمـان پزشـكى نیـاز اسـت .

بـراى نمونـه كودكانى كه همواره مضطرب هستند و به همین دلیـل احتمـال هـر تهدیـدى را بـالاتر از حـد معمـول ارزیـابى مى كنند، بیشتر از سایر همسالانشان دچار تحریك پذیرى و عصبانیت خواهند شد.

در حقیقت چنین كودكانى، همواره از یك نگرانى درونى رنج مى برنـد و بـیشتـر اوقـات در هـراس و ترسـى ناخواسته و آزارنده به سر مى برند؛ به همین دلیل غالباً در هر لحظه منتظر وقوع یك حادثه هستند.

البته ممكن است برخى از این نگرانى ها و ترسها تا حدودى بجا و صحیح باشـد، در نتیجـه بهتـر اسـت كـه كودك از خطرات احتمالى – تا جایى كه امكان دارد و عقلانى به نظر مى رسد – پرهیز كند. مانند كـودكى كـه از غذا خوردن با دستهاى آلوده به دلیل احتمال ابتلا به بیمارى بترسد و هرگز چنین كارى را انجام ندهد،

اما اگـر با شستن دستانش این اضطراب برطرف نشود و همچنان از غذا خوردن امتناع كند، در این صـورت دیگـر چنـین رفتارى در حد وسواس مى باشد كه قادر است سبب شكلگیـرى چرخـه ى اضـطراب و سـپس بـروز بـدرفتارى و لجبازى در كودك شود.
برخى دیگر از كودكان دایماً از این مى ترسند كه در بازى، درس یا هر رقابتى موفق نـشوند.

بنـابراین داشـتن همین نگرانى، پیوسته آنها را آزار مى دهد و بـه همـین دلیـل دچـار علایمـى نظیـر : دلدرد، سـرگیجه، تهـوع و استفراغ، سفت شدن عضلات و… مى شوند.

از آنجا كه ابتلا به همین علایم، آنهـا را تحریـك پـذیرتر و در اغلـب موارد فرایند خوابشان را با مشكل روبه رو مى كند، بر میزان بدخلقى و بدرفتارى هاى شان افـزوده مـى شـود و بـا اطرافیانشان بیشتر دچار مشكل مى شوند.

این بچه ها غالباً به هنگام خواب دچار نگرانى هستند و در طول خواب شان نیز بارها بیدار مـى شـوند و حتـى ترجیح مى دهند تا در اتاق والدین و بین آنها بخوابند.

توجه به این عوامل (درونى و بیرونى) نشان مى دهد كه لجبازى و مخالفتجویى كردن در كودكان تـابع یـك عامل نیست و مجموعه اى از عوامل درونى و بیرونى در شكلگیرى و شدت یافتن آن تأثیرگذار است. اما توجـه و شناخت كافى والدین از این علل مى تواند در پیشگیرى و كاهش آن مؤثر باشد.

منبع: كتاب کودک لجباز : آموزش مدیریت بدرفتاری كودكان به والدین . تألیف دكتر مهدی تهرانی دوست. انتشارات قطره

مهکام مجله اینترنتی آموزش خانواده برتر-اختلالات روانشناسی کودکان

about

مطالب مفید

مدیریت وب سایت مهکام ، مجله اینترنتی آموزش خانواده را آقای حسن رامشینی به عهده دارند . ایشان در کنار مشاوره روانشناسی با جمعی دیگر از بهترین روانشناسان و مشاوران کشور به طور ضمنی به غنای این وب سایت کمک می کنند تا بتوانند مهکام را تبدیل به مرجعی برای رفع مشکلات و مسائل مربوط به روان انسانها نمایند.

×