دانستنی های بارداری-تراتوژن چیست ؟ -اثر تراتوژن ها بر جنین

تراتوژن­ ها:

تراتوژن چیست ؟ 

تراتوژن به ماده ­ای گفته می­شود که در زمان بارداری منجر به نقص جنین می­گردد.

برخی از عوامل محیطی موثر در بارداری مانند :

مواد شیمیایی، تشعشعات (مانند اشعه x) داروها، عفونت­ها، فشارهای عصبی و اضطراب ممکن است منجر به ناهنجاری در نوزاد گردد که تقریباً همه این موارد قابل پیشگیری هستند.

توجه برای جلوگیری از حاملگی های خطرناک :

اگر خانمی در معرض این عوامل محیطی قرار گرفت تا قطع کامل تماس با آنها نباید باردار شود.

اگر مادر به یک بیماری میکروبی یا ویروسی مبتلا شد تا قبل از بهبودی کامل از باردار شدن پرهیز کند.

مهم­ترین عوامل خطرزا یا تراتوژن ها در اندام­ های جنین اثرات سوء داشته و منجر به نقایص شدید مادرزادی می­گردندعبارتند از:

1-مصرف تنباکو (سیگار، قلیان) یا در معرض دود تنباکو قرار گرفتن:

تحقیقات نشان داده است که دود سیگار و دود قلیان هر دو دارای ماده مخدر می­باشند. ضرر دود قلیان از دود سیگار بیشتر است زیرا از آنجایی که دود قلیان از آب عبور می­کند ماده سمی بیشتری وارد بدن فرد گردیده و زمینه ایجاد اثرات سوء بر جنین را فرآهم می­نماید.

براساس مطالعاتی که در 20 سال اخیر بر روی افراد در معرض دود سیگار (انواع دخانیات) یعنی افرادی که خود سیگار نمی­کشند ولی اطرافیان آنها سیگار می­کشند، انجام شده میزان نیکوتین و مواد سمی موجود در خون این افراد همانند افراد سیگاری افزایش نشان داده و عوارض ناشی از مصرف سیگار در این افراد که به نام سیگاری غیرفعال خوانده می­شوند، کاملاً قابل مشاهده است.

لذا مادر باردار باید از موقعیت ­هایی که در معرض دود سیگار قرار می­گیرد پرهیز کند. چون مواد خطرناک دود سیگار از جفت عبور کرده و می­تواند سبب سقط جنین، مرده زایی، پایین بودن وزن نوزاد هنگام تولد، زایمان زودرس، معلولیت نوزاد و… می­شود.

2- مصرف الکل:

الکل یک داروی روان گردان قلمداد می­شود و تأثیراتی بر روی مغز و رفتار فرد می­گذارد در صورتی که مادر باردار الکل مصرف کند منجر به سندروم جنین الکلی می­شود که صورت، اندام­ها، قلب، کلیه جنین دچار اختلال می­گردد. در ایران خوشبختانه به دلیل حرام بودن مصرف الکل شیوع این سندروم بسیار کم است.

3-مصرف داروها:

در زمان بارداری خصوصاً سه ماهه اول بارداری غیر از قرص اسید فولیک بهتر است از مصرف هر دارویی پرهیز کرد مگر در مواردی به دلیل بیماری خاص تحت نظر متخصص، مادر باردار مجبور به مصرف برخی داروها است.

4- تماس با مواد شیمیایی:

 تماس با مواد شیمیایی، حشره ­کش، سموم یا آفت کش ها و گازهای بیهوشی می­تواند منجر به ناهنجاری در جنین گردد.

تراتوژن در منابع دیگر :

تعریف تراتوژن چیست ؟

تراتوژن (به انگلیسی: Teratogenese) (از ریشه یونانی teras به معنی هیولا) یا آسیب‌زا به هرگونه عامل محیطی که در دوره پیش از تولد جنین٬ به‌آن آسیب برساند اشاره دارد.

مطالعه روی این پدیده تراتولوژی نام دارد و شناخت ناهنجاری‌های مادرزادی ناشی‌از هر نوع ماده تراتوژن تعریف می‌شود. تراتوژن ممکن است یک مادهٔ شیمیایی، دارویی عفونی، بیماری در مادر باردار یا یک عامل فیزیکی و یا تغییر در متابولیسم بدن مادر باشد که در رویان یا جنین باعث ایجاد معلولیت‌های ساختاری یا عملکردی شود.

از میان این اختلال‌ها که شامل برخی از نقص‌های شدید و مرگبار نیز برای نوزاد می‌شوند می‌توان به فوکوملیا، لب‌شکری(شکاف لب) و شکاف کام و هم‌چنین نقص و نارسایی قلبی (مانند تغییر در دیواره) اشاره نمود.

از آن‌جا که دانش پزشکی در ابتدا به تأثیر زیان‌بار برخی عوامل در آسیب‌های شدید پیش‌از بدنیاآمدن نوزادان پی برده‌بود می‌توان گفت که این دانش پیشینه‌ای دراز دارد بااین‌حال آسیب‌هایی که تراتوژنها وارد می‌کنند همیشه ساده و قابل درک نبوده و به چندین عامل بستگی دارد.

تراتولوژی

در تراتولوژی بالینی اهدافی چون درک و یافتن یک رابطه بین ناهنجاری جنین در برخورد مادر باردار با یک مادهٔ تراتوژن و پیامد آن٬ تعیین میزان خطر بروز ناهنجاری در کودک در صورت رویارویی مادر با تراتوژن و همچنین تعیین میزان خطر بروز ناهنجاری در جنین در شرایط کاربرد روشهای تشخیصی رادیواکتیو(مانند پرتو ایکس) در مادر دنبال می‌گردد.

هیچ ماده تراتوژن مطلقی وجود ندارد بلکه به شرایط و زمان و مقدار برخورد بستگی دارد. گاه مصرف بیش‌از اندازه آب یا نمک خوراکی نیز می‌تواند تراتوژن محسوب شود چراکه سلولهای رویانی باسرعت در حال تقسیم، تمایز، تکامل و مهاجرت هستند و با انسان بالغ تفاوت دارند.

به‌علاوه تفاوت ژنتیکی در حساسیت برابر تراتوژن و مطالعه روی حیوانات نشان می‌دهد که حساسیت گونه‌های مختلف در برابر مواد تراتوژن تفاوت دارد. این پدیده در افراد انسانی مختلف درون یک گونه و گروه نیز تفاوت دارد.

آسپرین، کورتون و نیز کمبود چندنوع ویتامین در گونه‌های موش و موش صحرایی تراتوژنز است درحالی‌که مصرف آسپرین در انسان بی‌خطر گزارش شده‌است. از دیدگاه ژنتیکی، حساسیت در برابر تراتوژن‌ها در افراد مختلف متفاوت است و به‌همین علت تا امروز ماده تراتوژن با اثر صددرصدی شناخته نشده‌است.

با این پیش‌زمینه نتیجه مطالعه و تحقیق روی حیوان را نیز نمی‌توان به انسان تعمیم داد. رابطهٔ اندازه مصرف و پاسخ رویان نیز بررسی شده و تقریباً تمام مواد با وزن ملکولی کمتر از ۱۰۰۰ به آسانی از جفت عبور می‌کنند.

داروهای تراتوژن

اندازه آسیب به رویان و جنین در مراحل مختلف بارداری، یکسان نیست. حساس‌ترین زمان، سه ماهه اول بارداری است که سرعت تمایز و مهاجرت سلولی به بیشترین حد می‌رسد. احتمال آسیب به رویان در این دورهٔ بحرانی بیشتر است.

مصرف این داروها در دوران حاملگی ممکن‌است بر رویان یا جنین اثر تراتوژنزی داشته‌باشند:

• ضدافسردگی‌ها(پاروکستین)
• داروهای ضد صرع (اسید والپروئیک، فنی‌توئین، کاربامازپین)
• آرامبخش‌ها(تالیدومید، دیازپام)
• آندروژن (دانازول)
• مشتقات کومارینی(وارفارین)
• آنتی‌متابولیت‌ها (متوترکسات)
• استروژن‌ها (داتیل‌استیل بسترول)
• لیتیم
• کنتراسپتیوهای خوراکی
• ریتنوئیدها 
• ید رادیواکتیو

 مهکام مجله اینترنتی آموزش خانواده سالم ایرانی- دانستنی های بارداری

 منبع:مجموعه کتابهای آگاه سازی و ویکی پدیا

آموزش تربیت فرزند دکتر فرهنگ هلاکویی از تولد تا 20 سالگی