آنچه والدین درباره رفتارهای پرخطر فرزندانشان باید بدانند
رفتارهای پرخطر ، آسیب های اجتماعی ، فرزندپروری
رفتارهای پرخطر و آسیب های اجتماعی نوجوانان و جوانان ما را تهدید می کنند ما برای مقابله انواع آسیب های اجتماعی و انواع رفتارهای پرخطر چه کرده ایم ؟
آیا فکر می کنیم که بچه ما در دنیای امروز مشکلی ندارد ؟ آیا فکر می کنیم نوجوان و جوان ما تا به الان خوب بوده ! و گرفتار دام اعتیاد ، فساد و فحشا ، بزهکاری و قانون شکنی نشده پس هیچ وقت نخواهد شد ؟
آیا وقت آن نرسیده که لحظه ای فکر کنیم :
آنچه والدین درباره رفتارهای پرخطر فرزندانشان باید بدانند-مشاوره روانشناسی
خانواده و والدین، نقش مهمی در تربیت نوجوانان و مراقبت از آن‌ها در برابر رفتارهای پرخطر و آسیب‌های اجتماعی دارند.
شناخت ویژگی‌های رشدی نوجوانان، تغییرات جسمی، روانی و اجتماعی آن‌ها در دوره‌های مختلف سنی، آشنایی با خطراتی که نوجوانان را تهدید می‌کند،
شیوه‌های فرزندپروری و راهکارهای مراقبت حتی از تولد و نوزادی، می‌تواند موجب ارتقاء نقش خانواده‌ها و والدین در جهت پیشگیری از اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی در بین نوجوانان شود.
1. واقعا چه خطراتی دختر و پسر ما را تهدید می‌کند ؟
در گروه سنی کودکان و نوجوانان، خطرات مختلفی هستند که به دلیل مقتضیات این سن و زمینه‌های خطرجویی، هیجان‌طلبی و کنجکاوی، به‌ویژه در بین نوجوانان، آن‌ها را تهدید می‌کند .
به‌طور خلاصه می‌توان این خطرات را در گرایش به رفتارهای پرخطر ، تعبیر کرد. در اینجا به برخی از این خطرات، اشاره می‌شود.
• گرایش به مصرف دخانیات
• گرایش به سوء مصرف مواد
• گرایش به خشونت
• گرایش به سبک‌های زندگی نابهنجار
• تأثیرپذیری از فضاهای مجازی و شبکه‌های اجتماعی
رفتارهای پرخطر فرزندان در اینترنت و شبکه های مجازی
2. عوامل مخاطره‌آمیز کودکان و نوجوانان ، کدامند ؟
تحلیل های مختلفی در مورد عوامل خطرپذیری نوجوانان ارائه می‌شود. در یک تحلیل مختصر، می‌توان این عوامل را به دو دسته تقسیم کرد.
(الف) عوامل فردی که شامل ویژگی‌های شخصیتی، وضعیت بهداشت روان و تاب‌آوری فرد (از قبیل اعتماد به نفس، خود ارزشمندی، کنترل هیجان و…)، نگرش نسبت به رفتارهای پرخطر، وضعیت تحصیلی و مؤلفه‌های مشابه دیگر است.
(ب) عوامل محیطی و اجتماعی؛ از قبیل: وضعیت خانوادگی، دوستان و همسالان، محیط زندگی فرد این دسته‌بندی را می‌توان با جزئیات بیشتر، به این صورت نیز ارائه نمود:
- (1) عوامل روانی ـ عاطفی: از قبیل افسردگی، اضطراب، استرس، پرخاشگری شکست‌های عاطفی، سوگ ناشی از طلاق والدین، ناکامی‌ها، کم‌توجهی و کمبود عاطفی، تحقیر شدن
- (2) عوامل خانوادگی: از قبیل بدسرپرستی، جدایی والدین، سابقه رفتارهای پرخطر در خانواده، الگوها و شیوه‌های نامناسب فرزندپروری
- (3) عوامل تحصیلی: از قبیل افت تحصیلی، تکرار پایه، سابقه فرار از مدرسه
- (4) عوامل محیطی و اجتماعی: از قبیل دوستی با افراد پرخطر، زندگی در محیط‌های پرخطر، یادگیری و همانندجویی رفتارهای پرخطر
- (5) عوامل نوپدید: از قبیل تاثیرپذیری از رسانه‌ها، همانندجویی با قهرمان‌های رسانه‌ای و بویژه فیلم‌ها، انیمیشن‌ها، بازی‌های رایانه‌ای و مجازی
- (6) عوامل ناشی از تجربه رفتارهای پرخطر: از قبیل تجربه حداقل یک بار گرایش به رفتارهای پرخطر (هر چند که برای سرگرمی و تفریح باشد.)
3. چرا کودکان و نوجوانان دچار رفتار پرخطر می‌شوند ؟
سؤال این است که چه دلایل و زمینه‌هایی موجب گرایش کودکان و نوجوانان به رفتارهای پرخطر می‌شود ؟ برخی از مهمترین زمینه‌ها، عبارتند از:
- فشار همسالان و یادگیری از آن‌ها
- وجود زمینه‌های مخاطره‌آمیز در خانواده
- سبک های فرزندپروری اشتباه
- گرایش به کنجکاوی
- گرایش به تفریح و لذت
- یادگیری از رسانه‌ها و صنایع فرهنگی
- فشارهای ناشی از مشکلات مربوط به بهداشت روان
- شکست‌های تحصیلی
رفتارهای پرخطر جوانان و نوجوانان
4. چه کودکان و نوجوانانی، بیشتر در معرض خطر هستند ؟
پژوهشگران و برنامه‌ریزان، توصیه می‌کنند که در کنار مراقبت از همه کودکان و نوجوانان و آموزش مهارت‌های خود ـ مراقبتی و پیشگیرانه به همه آنان، در عین حال، کودکان و نوجوانانی را که در معرض خطر هستند، بیشتر مورد توجه قرار دهیم. سؤال این است که چه نوجوان و جوانی در معرض خطر هستند.
کودکان و نوجوانانی در معرض آسیب های اجتماعی:
• سابقه شکست تحصیلی دارند.
• سابقه مشکلات رفتاری و روانی دارند.
• در خانواده‌های پرخطر زندگی می‌کنند.
• در محیط‌های مخاطره‌آمیز سکونت و یا رفت و آمد دارند.
• دوستانی دارند که سابقه رفتارهای پرخطر دارند.
5. چه عواملی موجب محافظت از کودکان و نوجوانان می‌شود؟
عوامل مختلفی وجود دارند که می‌توانند موجب محافظت از نوجوانان در برابر آسیب‌های اجتماعی شوند. در اینجا، به برخی از عوامل که در متون مختلف، در مورد آن‌ها توصیه شده است، اشاره می‌گردد.
• توکل به خداوند متعال و انجام فرایض دینی
• جامعه‌پذیر بودن
• مثبت‌اندیشی و برخورداری از روحیه امیدوار
• توانایی برخورد با مشکلات و مسائل
• اعتماد به نفس بالا و مهارت های اجتماعی مناسب
• احساس پیوند با مدرسه و خانواده
• نگاه منفی نسبت به مصرف مواد
• تعلق به خانواده‌ای که الگوی مسئولانه‌ای در مورد فرزند پروری دارد و نگاه منفی نسبت به مصرف مواد دارد.
• برخورداری از والدینی که رابطه تنگاتنگی با فرزند خود دارد و انتظارات تربیتی خود را به‌صورت روشن تعیین کرده و به آن پایبند هستند.
• برخورداری از دوستانی که رفتارهای مخاطره‌آمیز ندارند.
• مشارکت و مسئولیت‌پذیری در فعالیت‌ها و امور مدرسه.
• وضعیت مناسب تحصیلی.
رفتارهای پرخطر فرزندان
6. عوامل مخاطره‌آمیز کودکان و نوجوانان در خانواده چیست؟
• سبک فرزندپروری نادرست یا الگوهای نادرست والدینی
• اختلافات، نزاع و نابسامانی در خانواده
• سبک زندگی نامناسب خانواده
• سابقه رفتارهای پرخطر در خانواده
7. چگونه از کودکان و نوجوانان خود مراقبت کنیم ؟
• مهارت‌های خود ـ مراقبتی را به آن‌ها آموزش دهیم.
• خطراتی که آن‌ها را تهدید می‌کند بشناسیم.
• عوامل مخاطره‌آمیز و تهدیدکننده آن‌ها را کنترل کنیم و کاهش بدهیم.
• زمینه‌های بهداشت و سلامت روان آن‌ها را تقویت کنیم.
• تاب آوری آن‌ها در رویدادهای ناگوار و شرایط مخاطره‌آمیز، افزایش دهیم.
8. چه مهارت‌هایی را باید به فرزندانمان بیاموزیم ؟
آموزش مهارت های زندگی به بچه هایمان.
• مهارت‌های شخصی
شناخت مسأله، خود ـ پنداره مثبت، تصمیم‌گیری، خود ـ کنترلی، رفتارها و عادت‌های سالم، شناخت عواطف و احساسات، تعیین استانداردهای شخصی، خود ـ انگیختگی، هدفگذاری، رشد قضاوت‌های درست و مناسب، مدیریت زمان، عزت نفس
• مهارت مواجهه مؤثر
مدیریت استرس، مقابله با ناامیدی، شناخت و یافتن منابع، مقابله با شکست، درخواست کمک، سازگاری و انعطاف‌پذیری، فایق آمدن بر مشکلات و موانع
• مهارت‌های اجتماعی
رشد مهارت‌های ارتباطی خوب، در نظر گرفتن وتوجه به دیدگاه‌های دیگران، همکاری و مشارکت با دیگران، درک پیامدهای هر رفتار، مقاومت در برابر فشار همسالان، دوست‌یابی و حفظ دوستان، حل تعارضات ومشکلات، مهارت نه گفتن
• مهارت شناخت خطر
شناخت خطرات و مخاطرات تهدیدکننده، شناخت تاثیرات منفی اینترنتی ماهواره بر دختر و پسر های خانواده ، شناخت زیان‌های دخانیات، داروها و مواد، شناخت نقش رسانه‌ها در گرایش به رفتارهای پرخطر، شناخت تأثیر رفتارهای پرخطر بر آینده و بر خانواده، خطرات مرتبط با دخانیات، داروها و مواد
9. والدین، برای محافظت از فرزندانشان، چه کاری باید انجام دهند ؟
• آگاهی خود در مورد ویژگی‌های رشدی (جسمی، روانی و اجتماعی) فرزندانشان را افزایش دهند.
• به سبک فرزندپروری خود دقت کنند و در صورت لزوم، آن را اصلاح نموده و یا بهبود ببخشند.
• از خطراتی که فرزندانشان را تهدید می‌کند، آگاهی داشته باشند.
• گروه دوستی و همسالان فرزندانشان را بشناسند و به روابط فرزند خود توجه داشته باشند.
• توانمندی خود در زمینه مراقبت از کودکان و نوجوانان‌شان را افزایش دهند.
10. اشتباهات رایج ما چیست؟
• عوامل مخاطره‌آمیز کودکان و نوجوانان را جدی نمی‌گیریم.
• رفتارهای پرخطر کودکان و نوجوانان، جدی گرفته نمی‌شوند. به‌عنوان مثال، چه خطرات و آسیب‌های بزرگی که ممکن است، از رفتارهایی آغاز شود که ما آن‌ها را جدی نمی‌دانیم. مصرف قلیان، یکی از این رفتارهای پرخطر است.
• سلامتی فرزندانمان را در فقدان بیماری و در سلامت جسمی خلاصه می‌کنیم. به خاطر داشته باشیم که سلامت روانی و سلامت اجتماعی فرزندان هم مهم است.
• تنها به پیشرفت تحصیلی فرزندانمان اهمیت می‌دهیم. مهارت‌های اجتماعی آن‌ها را مورد غفلت قرار می‌دهیم.
• از رفتارهای پرخطر تفریحی و سرگرم‌کننده فرزندانمان غافل می‌شویم. به خاطر داشته باشیم که بسیاری از رفتارهای پرخطر، با همین دلایل آغاز می‌شوند.
11. پدر و مادر ها به چه مهارت‌هایی نیاز دارند ؟
• آشنایی با رفتارهای پرخطر و انواع آن
• آشنایی با ویژگی‌های کودکان و نوجوانان در دوره‌های مختلف رشدی (به‌ویژه در دوره بلوغ)
• آشنایی با سبک‌های فرزندپروری
• آشنایی با راهکارهای مراقبت از نوجوانان در برابر رفتارهای پرخطر
12. ما به عنوان والدین درباره مواد مخدر چه می‌دانیم ؟
• مواد اعتیادآور، تنها مواد مخدر (مانند تریاک، هروئین، کراک) نیستند، بلکه مواد محرک (از قبیل شیشه)، روانگردان‌ها، داروهای تقویت حافظه، داروهای انرژی‌زا نیز، مواد خطرناکی هستند که نوجوانان را تهدید می‌کنند و باید خطر آن‌ها را جدی بگیریم.
• مواد اعتیادآور صنعتی، مانند شیشه، علایم مصرف و یا رفتار اعتیادی مانند مواد مخدر ندارند، و تشخیص علایم آن نیز در کوتاه‌مدت سخت است. این در حالی است که تأثیر بسیار مخرب و خطرناکی بر اعصاب و روان مصرف‌کننده می‌گذارد.
• تولید و مصرف مواد اعتیادآور، از طریق فضاهای مجازی آموزش داده می‌شود. از آنجایی که با این آموزش‌ها، افراد ممکن است قادر باشند، مواد محرک، از قبیل شیشه، را تولید کنند، باید بسیار مراقب فرزندانمان باشیم.
رفتارهای پرخطر فرزندان-مشاوره روانشناسی
13. علایم و نشانه‌های هشدار‌دهنده در مورد خطرپذیری نوجوانان
• تغییر در الگوی خواب و تغذیه
• تغییر در ظاهر فیزیکی
• تغییر در خلق و خو و رفتارها
• عدم تمرکز و اختلال در پیگیری فعالیت‌های تحصیلی
• اجتناب از ارتباط با اعضای خانواده و یا کاهش آن، گوشه‌‌گیری و تمایل زیاد به تنهایی
• افت تحصیلی، غیبت و تأخیر در مدرسه
• فقدان و یا کاهش علاقه به فعالیت‌های ورزشی، بازی‌ها و سرگرمی‌ها
• دوستی با افراد پرخطر و یا کسانی که تمایل ندارد آن‌ها را به خانواده معرفی کند.
• تقاضای پول‌های زیاد که توجیهی برای نحوه هزینه آن‌ها ندارد.
14. درس‌ها و نکته‌ها برای محافظت فرزندانمان در مقابل آسیب های اجتماعی
• سعی کنید بتوانید در هر لحظه با اطمینان کامل بگویید که بچه شما در هر لحظه کجاست ؟ با کیه ؟ چکار می کنه ؟
• قواعدی مستدل و روشن برای فرزندتان تعیین کنید و انتظارات خود را با صراحت و روشن برای وی بیان کنید.
• عزت‌نفس و اعتماد به خود را در فرزندتان تقویت کنید.
• مخاطرات تهدیدکننده فرزندتان را بشناسید. به‌عنوان مثال، انواع مواد را بشناسید و در مورد نشانه‌ها و پیامدهای هر کدام از آن‌ها، مطالعه کنید تا بهتر بتوانید از فرزند خود مراقبت کنید.
• مهارت‌های خود ـ مراقبتی را بشناسید و آن را به فرزندان آموزش دهید.
• دوستان فرزندتان را بشناسید.
• به فرزند خود کمک کنید و به او بیاموزید که چگونه با فشار همسالان روبه‌رو شود.
• برای فرزندتان وقت بگذارید و اوقاتی را با او در منزل و یا خارج از منزل، سپری کنید.
• فرزندتان را برای فعالیت‌های ورزشی و هنری تشویق کنید.
• اگر با رفتار نامناسبی در فرزند خود روبه‌رو شدید، کنترل خود را حفظ کنید و سعی کنید با آرامش، بهترین شیوه برای برخورد با آن رفتار را انتخاب کنید.
• فرزند خود را بشناسید. چه ویژگی‌هایی دارد ؟ چه علایقی دارد ؟ چگونه فکر می‌کند ؟
• به تحصیل فرزند خود توجه کنید و برای این منظور، با مدرسه همکاری مؤثری داشته باشید.
• الگوی خوبی برای فرزند خود باشید.
• مراکز حمایت‌های روانی ـ اجتماعی را بشناسید تا در مواقع ضروری از کمک و مشاوره روانشناسی آن‌ها استفاده کنید. به عنوان مثال، شماره 09628 مربوط به خط ملی مشاوره اعتیاد است.
• • خودآزمون
ـ چه خطراتی نوجوانان را تهدید می‌کند؟
ـ چرا نوجوانان، دچار خطر می‌شوند؟
ـ چگونه می‌توانیم از نوجوانان محافظت کنیم؟
ـ انواع مواد و عوارض آن‌ها را نام ببرید؟
• • • تمرین
ـ با کمک اعضاء خانواده، فهرستی از عوامل مخاطره‌آمیز فرزندان خود تهیه کنید؟
ـ حداقل 5 عامل محافظت‌کننده فرزندان‌تان در برابر اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی را شناسایی کنید و نام ببرید؟
ـ با استفاده از مطالب این دفترک، الگوی فرزندپروری و نیز میزان اطلاعات خود را در زمینه پیشگیری از اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی، بررسی و مقایسه کنید.
مشاوره آنلاین مهکام
