وظایف راهنمایی و مشاوره در دبستان برای دانش آموزان

وظایف راهنمایی و مشاوره در دبستان

 به طور کلی، مشاوران برای جنبه ٔ درمانی کارشان اهمیت قائلند، ولی در دوره ابتدایی، جنبه ٔ تکامل ورشد دانش آموزان مورد توجه است. از این نظر می توانیم بگوییم که وظایف راهنمایی در دوره ابتدایی، از لحاظ رشدشخصیت دارای اهمیت زیادی است که مهم ترین آنها به شرح زیر است:

1-درک و شناسایی دانش آموزان

در دوره ٔ ابتدایی، شناسایی و درک دانش آموزان باید هر چه زودتر صورت گیرد و بهتر است از همان بدو ورود آنان به دبستان، از رغبت و سایر خصوصیاتشان اطلاعاتی به دست آید وبعدها نیز این عمل، با تماس های مستقیم و با روش های مختلف ادامه یابد. در این کار مسلماً از آزمون ها و فنون علمی دیگر نیز استفاده می شود. در این مورد، مشاوره از متخصصان مربوط کمک می گیرد و معلمان نیز باید به طور منظّم از طریق مشاهده و تماس ها و روابط فردی و گروهی، دانش آموزان را مورد شناسایی قرار دهند و درمورد رفع نقاط ضعف درسی اعم از دروس زبان مادری، علوم و ریاضی از این اطلاعات استفاده می کنند.

2- وظیفه تکاملی

اساساً هدف مشاوره در این دوران، تکامل و رشد و نمو کودک به عنوان یک شخصیت مطلوب و برخوردار از سلامت کامل در جامعه ای است که باید در آن زندگی کند. معلم، بخصوص در کلاس درس، می تواند با پیش گرفتن شیوه ای عملی، به این هدف برسد. مثلاً اگر منظور او ایجاد خود رهبری در کودک باشد، باید در عمل به او مسئولیت واگذار کند و در انتخاب ها از او کمک بگیرد تا این خصیصه در او به وجود آید.

این مرحله از تحصیل از لحاظ رشد و پرورش شخصت دانش آموزان حائز اهمیت است. بنابراین در حد امکان باید به آنان حق اظهار نظر و آزادی انتخاب داد. کودک مایل است کارهای مربوط به بزرگسالان را انجام دهد و معمولاً از آنان تقلید می کند. به همین دلیل، بزرگسالان باید در رفتار و کردار خود در برابر کودکان موازین اخلاقی و انسانی را رعایت کنند تا با انتقال این خصوصیات،  پایه های شخصیتی متعادل و متخلق به اخلاق انسانی و ارزش های مطلوب جامعه پی ریزی شود.

3-وظیفه پیشگیری

در این مورد، همان نظر «بار» مطرح می شود که اگر مشکلات دانش آموز را در سنین دبستان از بین ببریم، این مشکلات بعدها مزمن نخواهند شد. در مورد کودکان این گروه سنی، به علت انعطاف پذیر بودن احساسات و عواطف آنها، مشکلات به سادگی رفع می شوندو در آینده ،کمتر با کودکان و نوجوان دارای مشکل، مواجه خواهیم بود.

4-بهبود سازش فردی

در این مورد ،وظیفه ٔ معلم این است که دانش آموزان کمک کند تا با خود و محیطشان بهتر سازش بیابند. تمام دانش آموزان به این کمک نیاز دارندو معلمی که به دانش آموزان این آزادی و فرصت را بدهد تا آنها راجع به مشکلات خود صحبت کنند و به آنها کمک کند تا شخصاً مشکل خود را درک کنند ودر رفع آن بکوشند،وظیفه مشاوره و راهنمایی را انجام داده است. البته تنها کار با کودک کافی نیست، بلکه در مواردی، تماس با پدر و مادر نیز لازم است.

در صورتی که معلم با نابهنجاری های آشکار دررفتار یا شخصیت کودک مواجه شود، باید اورا به متخصص ارجاع دهد.

تشکیلات و سازمان راهنمایی و مشاوره در دوره ابتدایی

 

در مورد سازمان راهنمایی در دوره ابتدایی، نظریه ها و عقاید مختلفی اظهار شده که مهم ترین آنها به شرح زیر است:

1-عده ای عقیده دارند در دوره ابتدایی هم، مانند دبیرستان و دانشگاه ،راهنمایی باید به وسیله ٔ متخصصان انجام شود. نظر به این که وجود متخصص در هر دبستان، غیر عملی است و مستلزم هزینه ٔ زیادی است، این نظریه طرفداران زیادی ندارد.

2-نظریه ٔ دیگر در این مورد، این است که در دبستان، راهنمایی به صورت کارگروهی انجام شود؛ بدین ترتیب که عده ای شامل:  پدر و مادر، مشاور، روان شناس، معلم و مدیر مدرسه، همراه با هم، در زمینه ٔ راهنمایی فعالیت کنند. این نظریه هم به دلیل هزینه ٔ زیاد و نیاز به افراد متخصص و دوره دیده، عملی نیست.

3-معلم نقش راهنما را داشته باشد واصول راهنمایی، ضمن تدریس و آموزش به کاررود. این سیستم عملی است و به سازمان مخصوص نیاز ندارد. دراین برنامه، معلم بایددر دوره های کارآموزی خاص، با اصول راهنمایی آشنا شده باشد.آموزگاران به علت طبیعت کارشان و این که حداقل یکسال با دانش آموزان در تماسند، از عهده ٔ راهنمایی آنان بر می آیند. زیرا معلمان چه بخواهند و چه نخواهند، فعالیت هایی را در زمینه ٔ راهنمایی انجام می دهند؛ بنابراین چه بهتر که این فعالیت ها را در چارچوب و برابر با اصول راهنمایی انجام دهند.

به عقیده ٔ «بار» معلم ابتدایی، حتی در صورتی که فردی متخصص هم در دبستان حضور داشته باشد، حکم قلب برنامه ٔ راهنمایی را دارد.

پیشنهادی برای اجرای برنامه راهنمایی در دبستان های ایران

  به طوری که گفته شد، عقیده ٔ مک دانیل این است که معلم، راهنمای دانش آموزان ابتدایی باشد. ولی نظر گروهی این است که آموزگاران نه وقت این را دارند که در نقش راهنما باشند و نه دوره ٔ کافی را گذرانده اند؛ بنابراین در ابتدایی نیز مانند دبیرستان، باید امور راهنمایی را متخصصان فن انجام دهند. او معتقد است در مدارسی که متخصص وجود دارد،معلمان هم بهتر کار می‌کنند. در دبستان ها، متخصصان راهنمای معلمان، و مشاور آنها در مورد دانش آموزان هستندو معلمان نیز برای این که بتوانند به خوبی به راهنمایی بپردازند، باید فردی متخصص در اختیار داشته باشند.

از دو نظریه ٔ فوق، با توجه به امکانات موجود در ایران ،نظر کروگمن مسلماً عملی نیست و برای این که نظریه ٔ مک دانیل جامه ٔ عمل بپوشد، اقداماتی که باید صورت گیرد این است که در مراکز تربیت معلم، دانشجویان با اصول مشاوره راهنمایی و روش های شناخت دانش آموز، آشنا شوند و درباره ٔ مراحل رشد و تکامل کودک و نیازهای او، اطلاعاتی دقیق و عمیق به دست آورند. ضمناً برای آموزگاران شاغل در کلاس های کارآموزی نیز همین برنامه اجرا شود تا آنها بتوانند از عهده ٔ مطالعه و شناخت هر کودک و انجام کار راهنمایی دانش آموزان، برآیند.

بدیهی است که لازم است معلمان ابتدایی و دانشجویان مراکز تربیت معلم، با علایم نابهنجاری کودک نیز آشنا شوند تا بتوانند چنین مواردی را تشخیص دهند و آنها را به فردی متخصص ارجاع دهند. (هسته های مشاوره وراهنمایی نیز که هم اکنون در بعضی مناطق تشکیل شده می توانند در حد امکان کمک های تخصصی در اختیار معلمان و دانش آموزان قرار دهند).

برنامه راهنمایی را چگونه می توان در کلاس درس به اجرا درآورد

نظر مک دانیل این است که هدف معلم از تدریس باید راهنمایی دانش آموز باشد او معتقد است که برنامه و مواد درسی، ارتباط زیادی با رشد و نمو دانش آموز دارند و چون کودکان تفاوت زیادی با یکدیگر دارند، آموزگار باید این تفاوت ها را درنظر بگیرد. به دانش آموزان با استعداد،باید کارهای زیادتر و مشکل تر داد تا از برنامه ٔ عادی کلاس خسته و دلزده نشوند، و از دانش آموزان ضعیف و کم هوش، نباید بیش از حد ،توقع داشت. دانش آموزانی که نقص عضو دارند، دارای نیازهایی متفاوتند و به توجه مخصوص احتیاج دارند. عده ای از آنها ممکن است به نقص خود حساسیت داشته باشند. در این گونه موارد، نباید بیش از حد به این نقیصه توجه شود؛ زیرا ممکن است این امر، آنان را نسبت به خود، حساس تر کند. تعدادی از دانش آموزان هم نمی توانند با جمع سازش پیدا کنند. لازم است معلم به همه ٔ این تفاوت ها توجه داشته باشد. معلم باید در کلاس و زمین بازی، به فعالیت های دانش آموزان دقت خاصی مبذول کند، زیرا با مشاهده ٔ حرکات و رفتار دانش آموزان ،می تواند به خصوصیات آنان  پی ببرد و مثلاً در زمین بازی متوجه شود که فلان دانش آموز ، استعداد و قدرت رهبری دارد یا خیر.

برخی از کودکان که به کمک بیشتری احتیاج دارند؛ نظیر دانش آموزانی که از استعدادهای خود اطلاع کافی ندارند، دانش آموزان باهوشی که به اندازه ٔ ظرفیت خود در پیشرفت تحصیلی موفق نیستند، دانش آموزانی که در دروس خاصی عقب ماندگی دارند، یا دانش آموزانی که از نظر رفتاری و شخصیتی دارای کمبودهایی هستند. در این گونه موارد، معلم پس از شناسایی دانش آموزان، با انجام کمک خاص به هر یک از آنان، وضعشان را بهبود می بخشد. مثلاً د مورد دانش آموزی که از استعدادهای خود اطلاع کافی ندارد، با ایجاد موقعیت هایی که به موفقیت بینجامد، او را با استعدادهایش آشنا می سازد و در او، اعتماد به نفس به وجود می آورد.

آخرین توصیه ٔ مک دانیل این است که وضع کلاس، و نظافت بهداشت آن، در وضعیت روانی دانش آموزان اثرمی گذارد. کلاس های روشن که دارای پرده و تصاویر شاد و رنگارنگ باشند، نشاط آورتر از کلاس های تاریک هستند. وقتی که دانش آموز، وضعیت فیزیکی کلاس را دوست داشته باشد، به درس بهتر توجه می کند.

توصیه ٔ دیگر آن است که آموزگاران که در مدت روز با دانش آموزان تماس دارند، باید با مشاهده ٔ رفتار آنان، به علایق، استعدادها و خصوصیاتشان پی ببرند و آنان را در رفع مشکلاتشان یاری دهند. آموزگار علاقمند و دقیق که با مسائل راهنمایی و رشد و تکامل کودکان آشنایی داشته باشد، حین تدریس، برنامه ٔ راهنمایی را اجرا می کند.

جدا کردن راهنمایی و تدریس از یکدیگر، نه مطلوب و نه ممکن است. بنابراین، مشاوران ضمن راهنمایی، آموزش می دهند و معلمان ضمن آموزش ،راهنمایی می کنند.

بازگشت به فهرست کلی اصول و فنون راهنمایی و مشاوره

مهکام مجله اینترنتی آموزش خانواده سبز ایرانی