لجبازی در کودکان – فرزندپروری- شناخت اختلالات روانشناسی

لجبازی در کودکان

لجبازی در کودکان چیست ؟

لجبازى در کودکان يا مخالفت کردن در کودکان يک پديده ى رفتارى می باشد که طى آن کودک از پذيرفتن و قبول کردن نظر و خواست والدين يا بزرگتر خود سر باز مى زند و بر خواست و ايـده ى خـود اصـرار مـى ورزد.بـه طـور کلـى لجبازى کردن در کودکان يعنى نپذيرفتن و امتناع کردن از درخواست و نظر پدر، مادر، مربى و…

بروز اين پديده ى رفتارى معمولاً در سير طبيعى رشد کودکان، از سن 3-2 سالگى به بعد ديده مى شـود کـه طى آن کودک خواسته و نظر خود را بر خواسته ى ديگران ترجيح مى دهد و سعى مى کند تا با اِعمال شـيوه های مختلف (نظير گريه کردن، خواهش کردن يا…) به هدف مورد نظرش دسـت يابـد.

بـه طـور طبيعـى هـر کـودکى به دنبال آن چيزى مى رود که توجه اش به آن جلب و فکرش بر آن متمرکـز مـى شـود، نـه بـه دنبـال خواسـته و مطلوب ديگران که اصلاً براى کودک محسوس و قابل درک نيست، به طورى که او شايد حتى متوجه علـت طـرح اين خواسته يا نظر از سوى آنها نشود.

اما از سوى ديگر پدر، مادر يا بزرگتر انتظار دارد بچه از خواسـت های او تبعيت و آنها را اجرا کند. در نتيجه در اين حالت بزرگتر سعى مى کند تا با دستور دادن و امر و نهى کردن بـه کودک، خواسته های خود را عملى و او را ملـزم بـه اجـراى آن هـا کنـد.

درسـت در همـين جاسـت کـه ميـان خواسته ى والدين با کودک تعارض شکل مى گيرد و همـين امـر مـى توانـد زمينـه سـاز بـروز تـضاد و هـمچنـين درگيرى های کلامى و حتى شايد برخورد های فيزيکى از سوى بزرگترها با بچه ى لجباز شود.

شیوع لجبازی در کودکان پسر و دختر

بروز اين فرايند ( لجبازى کودکان) در ميان هر دو گروه جنسى دختر و پسر ديده مى شود، اما شيوع اين قبيـل مشکلات رفتارى در ميان پسران بيشتر از دختران مى باشد و علت آن هم تفاوت های سرشـتى ايـن دو جـنس است؛

به طور کلى پسران بيشتر از دختران مستعد بروز چنين رفتارهايى هستند، اما اگر لجبازى و مخالفت جويى در هر يک از دو جنس شديد باشد، سبب بروز مشکل و ايجاد تنش بين کودک با پدر، مـادر يـا سـايرين خواهـد شد و در نتيجه نياز به مداخله ى روانپزشک يا روانشناس خواهد بود؛

هر چند کم کم و با افزايش سـن و شـروع مرحله ى پيش دبستانى و دبستان، کودک مى آموزد که بايد چگونه به خواست و نظر بزرگترها (پدر، مـادر، مربـى و…) احترام بگذارد و از دستورات آنها پيروى کند. در اين مرحله کودک بر رفتارها و خواسته های خـود کنتـرل بيشترى دارد و تقريباً قادر است در عين حال که برخى از خواسـته  های خـود را بـرآورده و مهـار مـى کنـد بـه درخواست ديگران هم (کسانى که با آنها به نوعى در ارتباط است) پاسخ مناسب دهد و به خواسته های آنان نيـز عمـل کنـد .

بنابر اين اغلب کودکان در وضعيتى معمول و طبيعى گرچه ممکن است لجبازى کنند، اما به مر ور زمان از شـدت لجبازى خود کم مى کنند و مشکل خاص يا حادى با پدر، مادر يا مربى خود ندارند .

به طورى کـه معمـولاً هـر دو طرف (بزرگتر و کودک) بر سر خواسته هایشان به يک توافق مى رسند و با هم درگيـر نمـى شـوند و هـيچگونـه بحث و مشاجره ى کلامى يا فيزيکى اى بين آنها اتفاق نمى افتد.

کودکان لجباز و مشکل ساز

برخى از کودکان خصايص متفاوت ترى دارند و به طور طبيعى (يا بنا بر همان سرشت شان) کمى سرسخت ترنـد و همين امر سبب مى شود تا رفتارها و کنش های سرسختانه ترى را از خود بروز دهنـد و بـه راحتـى بـه پـذيرش خواسته و نظر بزرگتر های خود تن ندهند.

بر همين اساس است که اغلب مشکل ساز هستند و باعـث مـى شـوند والدين نيز کنترل خود را از دست بدهند و به پرخاشگرى کلامـى يـا تنبيـه بـدنى آن هـا روى آورنـد. ايـنگونـه کودکان را لجباز مى نامند.

کودکان لجباز بيشتر تمايل دارند تا ابتدا خواسته ى خود را اجرا کننـد و در مرحلـه ى بعدى است که حاضر به قبول خواسته و نظر بزرگتر های خود مى شوند.

هرچند تعداد و شمار چنين کودکانى زياد نيست اما چندان انگشت شمار و اندک هم نمى باشد، به طـورى کـه امروزه وجود چنين کودکـانى در برخـى از خـانواده هـا مـشکل آفـرين اسـت و گـاهى حتـى در سـنين بـالاتر از پيش دبستان و دبستان هم که انتظار مى رود کودکان تعامل بيشترى با اطرافيان خود داشته باشند، ايـن مـشکل هم چنان پابرجا مى ماند و در نهايت سبب بروز تعارض و درگيرى ميان کودکان و والدين مى شود.

چنين کودکانى که همواره مخالفت مى کنند و سعى دارند تا فقط نظر خود را عملى کنند، در درجه ى اول بـا والدين و اعضاى خانواده ى خود دچار مشکل مى شوند و در مرحله ى بعد ممکن است در خارج از محـيط خانـه و در جاهايى نظير مهدکودک يا مدرسه هم از قبول خواسته  های مربيان خود سرپيچى کننـد و همـين امـر سـبب بروز تنش و درگيرى بين آنها شود.

برخى پدرها و مادرها گمان مى کنند که راه حل مهار و تربيت چنين فرزندانى اعمال خشونت و تنبيـه بـدنى است. آنان تصور مى کنند که اگر کودک از بزرگترها حساب ببرد يـا بترسـد، دسـت از لجاجـت برمـى دارد و بـه راحتى به خواسته های آنها گوش مىدهد.

ولى با پيـروى کـردن از روش های تربيـت سـازنده کودکان، ديگـر «تـرس از والدين» معنايى ندارد و ترسيدن از والـدين کـارکردى نخواهـد داشـت، زيـرا در ايـن روش هـا، قـوانين خـاص و مشخصى جايگزين تنبيه های کلامى و بدنى مى شود و چون اين قوانين قدرت و ضمانت اجرايى دارند، ديگـر لازم نيست براى مهار کردن کودک از رفتار های خشونت آميز استفاده کرد.

اين پدرها و مادرها از اين گلايه دارند که عدم ترس از والدين باعث مى شود تا جايگاه پـدران و مـادران تنـزل يابد و ديگر کوچکترها آن احترام و تواضع لازم را در برابر بزرگترها از خود نشان ندهند.

ولى بايـد عنـوان کـرد که علت شکل گيرى چنين برخوردهايى از سوى برخى بچه ها، عدم کاربرد روش های سازندهى فرزندپرورى است.

بنابراين در اين روش سازنده ى تربيتى قصد بر اين است که کودک بدانـد رعايـت نکـردن قـوانينى کـه از سـوى والدين وضع مى شود، پيامد های مشخصى دارد؛ در نتيجه سعى مى کند از خواسته های پدر و مـادر پيـروى کنـد و قطعاً راحتتر به اجراى آنها تن خواهد داد.

روش های تربيتى جديد کمک مى کند تا والدين علاوه بر شناختن ريشه های بـدرفتارى کـودک و هـمچنـين پرهيز از پرخاشگرى های کلامى يا بدنى، رفتار های بد کودک را مديريت و مهار کنند و پس از مـدتى نيـز شـاهد خاموش شدن بدرفتارى باشند.

نویسنده :دکتر مهدی تهرانی دوست – فوق تخصص روان پزشکی کودک و نوجوان و عضو هيئت علمي دانشگاه علوم پزشکی تهران

منبع: کتاب کودک لجباز :  آموزش مديريت بدرفتاری کودکان بـه والـدين” . تـأليف دکتـر مهـدی تهرانـی دوسـت. قطره انتشارات-1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

مهکام مجله اینترنتی آموزش خانواده موفق–فرزندپروری–اختلالات روانشناسی