بررسی خانواده شاد ایرانی ما -قسمت دوم

بررسی خانواده شاد ایرانی ما -قسمت دوم

همانطور که در بخش اول بررسی خانواده شاد ایرانی ما بیان شد این متن حاصل گفتگوی فرارو با دکتر نعمت الله فاضلی عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی می باشد که ایشان دکتری مردم شناسی از دانشگاه لندن را دارا می باشند.

راهبرد‌های خانواده‌ی ایرانی امروز برای خلق شادی

باید به مطالعه راهبردهایی خانوادگی بپردازیم که نهاد خانواده ایرانی در مواجهه با وضیت پیچیده و شاید فرا پیچیده امروزی آنها را ابداع و مورد عمل قرار داده است. شادمانی، شادی، کامیابی، بهروزی و تولید لذت و هیجان به عنوان بخشی از نیازهایی که خانواده باید پاسخگوی آن باشد، خانواده را وادار به خلق راهبردهایی کرده است تا بتواند به این نیاز پاسخ دهد.

من اگر چه بررسی تجربی مدونی درباره این راهبردها انجام نداده‌ام، اما با تکیه بر تجربه زیسته و شخصی‌ام از زندگی در جامعه و خانواده ایرانی در این جا تلاش می‌کنم. برخی از این راهبردها را به طور کوتاه و فشرده فهرست کنم، راهبردهایی که خانواده ایرانی برای پاسخگویی به نیاز شادی ابداع، تکثیر و توسعه داده است.

یک، اگرچه خانواده ایرانی هرچند نه به صورت کامل اما به طور نسبی، به ویژه در مورد طبقات شهری، اصل تولید لذت و شادی برای فرزندان و اعضا خود را پذیرفته است. خانواده ایرانی پذیرفته است که برای بقای خود باید نیاز به شادی یا حق شادی و شاد زیستن را به عنوان حق عمومی و مسلم برای اعضا خود به رسمیت بشناسد.

همانطور که در بحث‌های گذشته اشاره کردم، منابع ادبی و دینی ما به لحاظ نظری نیز مشروعیت لازم برای این حق را تایید می‌کنند. اگرچه تحت شرایط تاریخی و اجتماعی گذشته، این حق لزوما پاسخ داده نمی‌شد و در یک چارچوب محدود و نسبی به این حق توجه می‌شد. اما امروزه می‌توان گفت، خانواده ایرانی حق شادی را حق مسلم فرزندان خود می‌داند.

بر اساس پذیرش این اصل است که خانواده برای کودکان حق بازی کردن، برخورداری از امکانات لازم برای سرگرمی و تفریح، ایجاد آیین‌ها و خلق مناسبت‌هایی برای تولید لذت، هیجان و شادی و بسیاری از فعالیت‌های شادی آفرین دیگر را به رسمیت شناخته و ایجاد کرده است. این نهاد اجتماعی در ایران بر اساس پذیرش حق شادی به عنوان حق انسانی و مسلم هر فرد، تلاش می‌کند، حداکثر امکانات لازم و ممکن را برای تک تک اعضای خود مهیا سازد.

باید گفت این تحول یعنی پذیرش عینی حق شادی مهمترین تحولی است که خانواده ایرانی برای سازگار کردن خود با شرایط جدید جامعه متجدد انجام داده است.

در جامعه جدید و خانواده جدید ایرانی کودکان و زنان نه تنها به شادی نیاز دارند، بلکه حق مسلم و بدیهی آنهاست. دیگر پدران کودکان را بابت اتلاف یا گذران وقت سرزنش نمی‌کنند، بازی کردن نوجوانان، جوانان حتی بزرگسالان در درون خانواده امری مذموم نیست.

زنان می‌توانند مانند مردان لذت، شادی، فراغت کامیابی را تجربه کنند. دیگر شاد بودن در انحصار مرد بزرگسال نیست، خوشی‌ها کوچک زندگی برای همه مشروعیت پیدا کرده است. همه اعضای خانواده حق دارند لحظاتی را به تماشای سریال‌های تلویزیونی یا گپ و گفت‌های دوستانه و خانوادگی یا پرسه زدن در خیابان به بهانه خرید یا به هر شکل دیگری که مایلند انجام دهند، بدون آنکه توسط خانواده سرزنش شوند.

خانواده دیگر اعضا خود را بابت لذت و شادی استیضاح نمی‌کند. بنابراین باید گفت که خانواده ایرانی در مسیر سازگار کردن خود به سوی تولید شادی بیشتر برای اعضای خانواده است.

دو، خانواده ایرانی مجهز به فن آوری‌ها ابزارها امکاناتی مانند تلویزیون، اینترنت و بازی‌های خانگی گوناگون شده است که می‌تواند اشکال گوناگون شادی، لذت و حس خوب زندگی را تولید کند. امروزه بخش مهمی از درآمدهای هر خانواده‌ای صرف تهیه و خرید این تکنولوژی‌های شادی می‌شود.

هر کودک که در خانواده به دنیا می‌آید، دنیای اسباب بازی‌ها را نیز در خانواده شکل می‌دهد. عروسک‌ها، ماشینک‌ها و هزاران شکل دیگر اسباب بازی‌ بخش مهمی از فرهنگ مادی خانواده ایرانی امروز را تشکیل می‌دهد.

باید مثل من دوران کودکی‌تان را در روستا و در نیم قرن پیش می‌گذراندید‌ تا می‌دانستید که فرهنگ مادی روستایی ایرانی کمابیش هیچ ابزار ویژه‌ای برای بازی نداشت. ظروف خانگی، چشمه آب، خاک،  باد و حیوانات خانگی، اسباب بازی های بچه‌های سنتی روستایی بودند، بنابراین باید گفت یکی از مهمترین تغییراتی که اکنون در خانواده ایرانی به وجود آمده است، گسترش تکنولوژی‌های شادی خانگی است.

تکنولوژی‌های شادی خانگی مثل تلویزیون، اینترنت، اسباب‌بازی‌های گوناگون، تنها تکنولوژی‌های شادی نیستند بلکه در شکل دادن و خلق تعریف تازه‌ای از شادی نیز نقش دارند. تکنولوژی‌های شادی خانگی به نوعی به خانواده ایرانی کمک کرده‌اند تا تلفیقی بدیع و تازه از نوع خاصی فردگرایی خانوادگی را ابداع کند.

منظور من از فردگرایی خانوادگی عبارت است از  نوعی توجه به خو‌است‌ها علایق، آروزها و نیازهای فردی که در محیط و بافت و در بستر خانواده انجام می‌شود.

به نوعی باید گفت فردگرایی ایرانی از فردگرایی غربی متمایز است. انسان ایرانی در عین حالی که مایل است تجربه‌های تازه‌ای در حریم خصوصی و دنیای فردی خودش کسب کند، در عین حال تمایلی به رها کردن خانواده و ارزش‌های جمع گرایانه خود ندارد. او دست و پا می‌زند تا هر دو را با هم تجربه کند.

انسان ایرانی تلاش میکند تا هم به نوعی خویشاوندی و ارزش های خانواده را حفظ کرده  و در عین حال فردیت خود را نیز داشته باشد. این تلاش اگرچه گاهی تنش‌هایی را به وجود می‌آورد، اما در عین حال تلاش مولد و سازنده‌ای است. انسان ایرانی امروز تلاش می‌کند به کمک تکنولوژی‌های شادی بخش یا تکنولوژی‌های شادی خانوادگی حدی از ارزش‌ها و باورهای مذهبی، خانواده‌گرا و جمعی را بازتولید کند.

اگر چه شادی‌های انسان ایرانی امروز گاهی به طغیان و تمرد از بسیاری از ارزش‌های تاریخی ما می‌انجامد، اما در بسیاری از خانواده ها نیز موجب آفرینش شکل تازه‌ای از انسان ایرانی شده است. انسان فردگرای خانواده محور می خواهد لذت را تجربه کند، بی‌آنکه مادر یا پدر را از دست دهد، در برابر تمامیت سنت و تاریخ خود ایستاده باشد و بدون آنکه در نهایت تمامیت دین را انکار کند. این تلاس ممکن است از لحاظ منطقی با نوعی تناقض همراه باشد.

گاهی دنیداری‌های التقاطی یا سنت‌گرایی های التقاطی را می‌بینیم که با برخی از اصول و عقاید دینی سازگار نیست، اما از جهاتی به نوعی سازگاری با ارزش‌های دینی و جهان‌بینی دینی رسیده است.

انسان ایرانی تلاش می‌کند به کمک تکنولوژی‌های شادی و خانوادگی شیوه خاصی از عرفی شدن را تجربه کند. او می‌خواهد از ارزش‌های دنیوی برخوردار شود، اما این برخورداری دنیا گرایانه نباید به طرد و انکار کلیت ارزش‌های خانوادگی معنوی دینی بیانجامد که او در تبار و تیره خود آنها را تجربه کرده است. از این‌رو برای فهم واقعی خانواده ایرانی امروز ما نیازمند مفهوم‌سازی‌های تازه‌ای باشیم که بتواند شیوه تازه‌ای از عرفی شدن دینی، فردگرایی خانواده محور و برخورداری از اشکال تازه‌ای از شادی که به نوعی سعادت و رستگاری را هم در خود دارد، توضیح دهند.

خانواده ایرانی در طی پذیرش حق شادی و در پرتو تکنولوژی‌های شادی خانوادگی، مثل تلویزیون خانوادگی، مجموعه‌ای از آیین‌های شادی بخش را ابداع کرده و یا به ابداع مجدد آیین‌های سنتی پرداخته است. خانواده ایرانی به طور تاریخی همان‌طور که توضیح دادیم همواره اشکال گوناگون تشریفات را اجرا می کرده است.انسان پیشامدرن در چارچوب این رسوم و آیین‌ها همه تجربیات خود از جمله تجربه شادی را به دست می‌آورد.

امروز در جامعه مدرن ایرانی مدرنیته ایرانی در چارچوب خانواده مدرن ایرانی در حال تحقق است. یکی از ویژگی‌های مهم جامعه مدرنیته ایرانی بازخوانی و یا بازآفرینی اشکال تازه‌ای از آیین‌های خانوادگی است که به ما کمک می‌کنند تا بتوانیم به عنوان انسان ایرانی مدرن همه نیازهای خود، از جمله نیاز به شادی را تولید کنیم. اجازه دهید با یک رویکرد مردم نگارانه برخی از این آیین‌های شادی بخش خانوادگی را توضیح دهیم.

برخی از مراسمات و جشن ها و آیین های شادی بخش خانوادگی برای داشتن خانواده شاد :

جشن‌های شادی‌بخش در خانواده‌ی ایرانی

آیین سفر‌های خانوادگی

رستوران خانوادگی، حفظ سنت و تلفیق آن با مدرنیته

شادی عنصر جدایی‌ناپذیر برای انسان امروزی

خانواده شاد، امیدوار است

خانواده شاد، خانواده موفق است

نکاتی برای داشتن خانواده شاد

آخرین نکته  این است که اگر ما بتوانیم خانواده شاد و سیاست شادی را در ایران تحقق بخشیم، باید مطالعات شادی را گسترش دهیم. مطالعات شادی ابعاد گوناگون دارد، یکی از ابعاد گوناگون آن مطالعات شادی و خانواده است. همان طور که پیشتر اشاره کردیم این مطالعات در ایران هنوز شکل نگرفته است.
مهکام مجله اینترنتی آموزش خانواده شاد ایرانی