آموزش شعر و شاعری-آموزش اختیارات شاعری
آموزش اختیارات شاعری
با سلام خدمت همراهان گرامي ، مي پردازيم به سومين جلسه آموزش شعر و شاعري، مبحث اختیارات شاعری.
در اين جلسه بهتر آن ديديم که با پرداختن به بحث اختيارات شاعری ، چالش هايي که ممکن است در امر تقطيع در آينده برايتان پيش بيايد را مطرح کنيم تا با آگاهي از اين اختيارات شاعری ، در تقطيع کلمات دچار مشکل نشويد.
قبل از پرداختن به موضوع اختيارات شاعری، خوبست بدانيد که ، گاهي شاعر به اقتضاي موقعيت در تنگنا قرار مي گيرد و مجبور ميشود تا حدي از اصول وزن خارج گردد . اما توجه داشته باشيد که عدول از محدوده وزنها طبق اصول و موازين خاصي بايد باشد. به عبارت ديگر شاعر حق ندارد ، هر جا که از وزن اصلي (ولو اندکي ) خارج شد ، نام آنرا اختيار شاعري بگذارد ، زيرا حد و حدود اين تجاوز از پيش تعين شده است.
و اما بعد…
تقسیم بندی اختیارات شاعری :
اختيارات شاعري ، اصولا به 4 دسته کلي تقسيم ميشوند:
دسته اول از اختیارات شاعری:
همانگونه که قبلا نيز اشاره اي به آن کرده ايم ، هجاي پاياني هر مصراع ، هميشه بلند است .اما شاعر ( مجاز است ) هجاي آخر را ، کوتاه ، بلند و يا کشيده بياورد.
مثال:
هر نفسم چو می رسد ، بوی خوش از هوای تو * تاب قفس نمی کند ، جان دگر از برای تو * ( باقی )
همانگونه که در بیت فوق می بینید ، هجای پایانی در هر دو مصراع « تو » می باشد که املای عروضی آن اینچنین است ( ت ُ ) .که یک هجای کوتاه است و جزء اختیارات شاعری است.
دسته دوم از اختیارات شاعری:
شاعر مي تواند دو هجاي کوتاه ميان مصراع ( و خصوصا رکن پاياني هر مصراع ) که کوتاه هستند را در هم ادغام کرده و به جاي آنها از يک هجاي بلند استفاده کند.
مثال:
دست افتادگی ار کس ، بدهد از سر ِ صدق * پای ناراست ببیند به خودش چون طاووس ( باقی )
رکن آخر در مصراع اول اینگونه است:
سَ – ر ِ – صدق
ف – ع – لن
اما رکن پایانی در مصراع دوم اینگونه است:
طا – ووس
فع – لن
دسته سوم از اختیارات شاعری:
شاعر ميتواند به جاي فاعلاتن در ابتداي مصراع از فعلاتن استفاده کند
مثال:
دوش ديدم که ملائک در ميخانه زدند* گل آدم بسرشتند و به پيمانه زدند
همانگونه که مي بينيد شروع بيت فوق اينچنين است:
دو – ش – دي- دم
فا – ع – لا – تن
اما شروع مصراع دوم به شکل ديگري است. دقت کنيد:
گ – ل – آ – دم
ف – ع – لا – تن
دسته چهارم از اختیارات شاعری:
اين اختيار شاعري « قلب » نام دارد.
شاعر مي تواند جاي دو هجاي کوتاه و بلند را با هم عوض کند.
که اين اتفاق بيشتر در « مفتعلن » و « مفاعلن » رخ مي دهد.
…………………………
در جلسات آينده با کاربرد اختيارات شاعری در شعر بطور ملموس تري آشنا خواهيد شد.( انشا الله )
تا ديداري ديگر
حق يارتان باد.
« باقي »
مهکام مجله انترنتی آموزش خانواده موفق ایرانی