مشاوره سوگ در کودکان و نوجوانان

سوگ در کودکان و نوجوانان

سوگ در کودکان – مفهوم مرگ برای کودکان تا سه سالگی قابل درک نیست . کودکان سه تا پنج ساله شناخت درستی از مرگ ندارند و از مولفه های اصلی مرگ یعنی بازگشت ناپذیری و جهان شمولی آگاه نیستند.

در این سنین مرگ برای کودکان با خواب یا مسافرت طولانی معادل است. از این رو ،معمولا در هنگام مرگ عزیزان مشکلی را بروز نمی دهند. کودکان مرگ را مهم تلقی نمی کنند و معتقدند که بزرگ ترها می توانند آن را حل کنند و در مواجهه با متوفی اظهار می دارند که <<به او کمک کنید تا بلند شود >> و یا <<دکتر ها می توانند حالش را خوب کنند >>.

بزرگترها چه کارهایی می توانند در مواجه با سوگ در کودکان انجام دهند ؟

توصیه می شود درباره موقتی بودن مرگ به کودکان هیچ مطلبی گفته نشود زیرا آنان همواره منتظر بازگشت متوفی باقی می مانند و سازگاری آنان با مرگ و از دست دادن نزدیکان مخصوصا والدین به تأخیر می افتد . بلکه بزرگسالان باید برای مواجه با سوگ در کودکان با صبر و حوصله و در آغوش کشیدن ، کودکان را متوجه سازند که :

1- هیچ کس نمی تواند جلوی مرگ رابگیرد.

2- مرگ والدین یا نزدیکان پاسخی به بدرفتاری و عصبانیت آنان با کودکان نیست.

3- متوفی دیگر برنمی گردد.

4- گریه کردن ، خندیدن ، بازی کردن و شوخی کردن هم اشکالی ندارد.

تفکر کودکان پنج تا هشت ساله درباره مرگ گرچه تشابه بیشتری با بزرگسالان پیدا می کند ولی هنوز می پندارند که خود و اطرافیان نمی میرند. پس از هشت تا نه سالگی آنان پی می برند که همه می میرند.

بنابراین ، درباره از دست دادن افراد مورد علاقه و مرگ خودشان دچار اضطراب می شوند و افسردگی ، گوشه گیری ، تحریک پذیری ، مشکلات خواب و وابستگی بیش از حد به نزدیکان را تجربه می کنند.

اضطراب ناشی از همگانی بودن مرگ که به احساس ناامنی کودکان می انجامد، آنان را به تلاش برای غلبه بر این احساس وا می دارد . به همین دلیل ار از آنان پرسیده شود <<چه زمانی خواهند مرد>>، پاسخ می دهند <<هیچگاه>> .  در توضیح می گویند <<چون نمی خواهم یا مجبور نیستم>> ، و به این ترتیب بر نگرانی خود سرپوش می گذارند.

نوجوانان ، سوگ و عزاداری

نوجوانان برداشت کاملی از مرگ دارند و می دانند که بعد از مرگ اجزای بدن از کار می افتند و به تدریج فاسد می شوند و در نهایت به خاک تبدیل می شوند. آنان بسیار کنجکاوند و می خواهند مواردی را درباره مرگ بدانند که گاهی بزرگسالان از آن ها اجتناب می ورزند. نوجوانان که به علت آگاهی کامل نسبت به مرگ ، به شدت از آن می ترسند معمولا برای غلبه بر این ترس با انجام کارهای خطرناک و متهورانه به مبارزه با آن به مبادرت می ورزند.

مشکلات نوجوانان سوگوار و عزادار عبارتند از :

1. اختلال در حافظه
2. بی قراری
3. گوشه گیری
4. فکر خودکشی
5. سوء مصرف مواد
6. توهم بینایی و شنیداری
7. مشکل در تصمیم گیری
8. منقطع و زیاد صحبت کردن

در اکثر موارد پسران کمتر از دختران درباره سوگ و مرگ صحبت می کنند و دختران بیشتر از پسران پس از مرگ نزدیکان دچار اختلال می شوند. این تفاوت ها بر اثر تفاوت در شیوه تربیتی دختران و پسران به وجود می آیند. در دوره رشد ، دختران برای بروز احساسات و برقراری روابط انسانی و پسران برای رعایت قوانین و عدم ابراز احساسات تشویق می شوند.

بنابراین ، پسران راحت تر با حوادث کنار می آیند اما دختران نسبت به مشکلات خانوادگی حساسیت بیشتری نشان می دهند.

برای کمک به کودکان و نوجوانان سوگوار و عزادار و داغدیده که نزدیکان و بستگان یا دوستانی را از دست داده اند، علاوه بر هنر درمانی ، ایفای نقش ، تصویر سازی ذهنی ، توقف فکر و آرام سازی استفاده از موارد زیر نیز توصیه می شود :

1- از صحبت درباره مرگ در خانه ، مدرسه یا اماکن مذهبی مانند مساجد خودداری نشود.غالبا بزرگ ترها از بیان واقعیات مرگ به کودکان و نوجوانان اجتناب می ورزند . در حالی که والدین و معلمان باید با تلفیق شواهد علمی و اعتقادات مذهبی دریافت درستی از مرگ و مردن را به کودکان و نوجوانان ارایه دهند و گذر از فرآند دوره سوگ را برای آنان تسهیل کنند.

2- به کودکان و نوجوانان فرصت داده شود تا بدون ترس و شرم درباره عواطف مثبت و منفی خود درباره متوفی صحبت کنند.

3- به کودکان و نوجوانان فرصت مشارکت در مراسم تدفین و ختم متوفی داده شود و حتی الامکان مسئولیت های متناسب با سنشان نیز به آنان سپرده شود.

4- با مسوولان مدرسه و به خصوص معلمان درباره کودکان سوگ زده و شرایط آنان صحبت شود تا ضمن ابراز همدلی و همدردی ، عملکرد تحصیلی نامناسب آنان را موقتی بدانند و با صبر و حوصله با آنان برخورد کنند.

منبع : کتاب روشها و فنون مشاوره نوشته دکتر عبدالله شفیع آبادی استاد دانشگاه علامه طباطبایی