درمان شناختی رفتاری – cbt – Cognitive behaviour therapy

درمان شناختی رفتاری  

درمان شناختی رفتاری و آنچه که باید درباره آن دانست .

مطلب زیر برای تمام کسانی که به نوعی با مشاوره روانشناسی در ارتباط هستند و دوست دارند تا اطلاعات بیشتری درباره رویکرد درمان شناختی رفتاری ( که به اختصار CBT نامیده می شود ) داشته باشند می تواند مفید باشد .

در این مطلب به چگونگی کار روش درمان شناختی رفتاری و اینکه چرا از این روش و دیدگاه درمانی استفاده می شود ؟ و همچنین اثرات درمان شناختی رفتاری ، عوارض این رویکرد درمانی و درمان های جایگزین درمان شناختی رفتاری توضیح داده شده است.

درمان شناختی رفتاری  CBT  چیست ؟

در این روش درمانی که به نوعی از جمله روشهای گفتاردرمانی نیز محسوب می شود . شخص مشاور ، رواندرمانگر ، روانشناس و یا روانپزشک که از این به بعد در این مطلب به نام روان درمانگر از تمام آنها نام خواهیم برد سعی می کنند :

• در مرحله اول روان درمانگر تلاش در دریافت طرز تفکر بیمار نسبت به خود پیرامون اطراف و دیگران دارد.

• در مرحله دوم سعی می نماید مسائل ومشکلاتی که موجب تولید اختلالات روانی در فرد گردیده است را پیدا نماید.

درمان شناختی رفتاری CBT  به شما کمک می کند تا به گونه دیگری اندیشیده و در نتیجه این طرز تفکر جدید شما میتوانید با رفتارهای سالم ترو درست تری در برابر حوادث ناخواسته و ناگوار پیرامونتان برخورد نمائید.

برخلاف سایر روشهای گفتار درمانی  که روان درمانگر درپی شناسائی و ریشه یابی علل رفتارهای نامناسب مراجع خود در برابر ناملایمات وحوادث زندگی است تابه او کمک کند , در درمان شناختی رفتاری یا “cbt” روان درمانگر فقط بر مشکلات زمان حال ( اینجا و اکنون) و آنچه موجب ناراحتی و اضطراب درفرد بیمار گردیده است تکیه می کند.

درمان شناختی رفتاری CBT در چه زمینه هایی موثر است ؟

CBT یا درمان شناختی رفتاری می تواند در موارد زیر کمک کننده باشد:

اضطراب ، افسردگی ، ترس ، فوبیا (ترس از مکانهای شلوغ و ترس  اجتماعی) ، استرس ، پرخوری ، اختلالات وسواسی اجباری ، اختلال پس از حادثه استرس ، اختلال دو قطبی و جنون.  CBT همچنین میتواند درمواردی که فرد دچار مشکلاتی از قبیل عدم قدرت کنترل  خشم یا خود کم بینی و حتی درمورد مشکلات جسمی مانند خستگی ها و دردهای مزمن هم موثر باشد.

درمان شناختی رفتاری چگونه به افراد کمک می نماید؟

CBT یا همان رفتار درمان شناختی به فرد کمک کرده تا درک بهتری از مسائلی که موجب تولید عدم تعادل روانی در او گردیده اند پیدا نماید.

در این روش  خاص روان درمانگر تلاش میکند تا معضل بزرگ شما را به اجزای کوچکتری تبدیل کرده و این به شما کمک میکند تا معضلات و چگونگی تاثیر گذاری انرا در زندگیتان  بهترببینید.

این اجزا عبارتند از :

•   وضعیت

این معمولأ شامل یک حادثه تأثرآور و یا یک موقعیت و رویداد دشوار در مسیر زندگی یک فرد است.
بدنبال این وضعیت نامناسب در قسمتهای مختلف ذهن آن فرد تغییراتی ایجاد خواهد شد و این تغییرات در قسمت های زیر میباشد:

•  اندیشه
•  احساسات
•  احساسات فیزیکی
•  طرز بر خورد با مشکل

هر کدام از این اجزا می توانند بر یکدیگر تاثیرگذار باشند. طرز تفکر شما درباره یک مشکل خاص موجب تغییر و تحول  در حالات فیزیکی و احساسی تان خواهد گردید.

راههای مفید و کمک کننده (Helpful) و غیرمفید و مضر (Unhelpful)  زیادی برای حل یک مشکل و معزل در زندگی موجود است و چگونگی حل این معزل بستگی زیادی به طرز شناخت و تفکر فرد دارد.

به عنوان مثال :

وضعیت یا موقعیت مشکل:

شما روز بسیار بدی را گذرانیده و خسته و رنجیده هستید. بنابراین تصمیم میگیرید برای تمدد اعصاب و خرید مواد غذائی به بیرون بروید. همانطور که شما در طول جاده در حال راه رفتن هستید، یکی از اشنایانتان از کنارتان گذشته و  ، به شما اعتنائی نکرده و شما را نادیده میگیرد.

تغییرات ایجاد شده در فرد میتواند به شکل سالم ومفید و یا غیر سالم و غیر مفید ظاهر گردد.

طرز فکرسالم و کمک کننده

 طرز فکر سالم

به نظر میرسد این دوست من گرفته و درهم و درخود فرو رفت بود. تعجب میکنم اگرمسئله و یا گرفتاری خاصی برایش ایجاد شده باشد.

احساسات سالم

احساس نگرانی برای دوستی که به شما بی توجه بوده میکند.

تغییرات جسمی و فیزیکی در فرد سالم

فردی با قدرت تفکر سالم هیچ نوع تغییر خاصی در خود احساس نخواهد کرد.

طرز برخورد با مشکل در فرد سالم

فردی با قدرت تفکر سالم بعد از برگشت به منزل با دوست خود تماس گرفته و از احوال او جویا گشته تا مطمئن شود که او سالم است.

طرز تفکر ناسالم , غیرمفید و مضر

طرز فکر ناسالم

او مرا نادیده گرفته بنابراین او مرا دوست ندارد.

احساسات در فردی با تفکرات ناسالم

احساس کمبود , افسردگی و طرد شدن از سوی دوستش بر او چیره میگردد.

تغییرات جسمی و فیزیکی

در اثر آزردگی شدید فرد ممکن است دچار دل بهم خوردگی , دل پیچه و تهوع نمائید.

طرزبرخورد با مشکل

فرد بلافاصله به خانه برگشته و برای مدتی از برخورد با این دوست خود شدیدا اجتناب می ورزد.

در مثال بالا کاملا مشهود است که افراد بسته به موقعیت فکری خود میتوانند واکنشهای احساسی و روانی متفاوتی در برار حوادث روزمره داشته باشند.

چگونگی ساختار فکری فرد بر روی واکنشهای رفتاری, احساسی و طرز عملکرد او در زندگی تاثیر عمیقی میگذارد.

این نوع افراد با حداقل علائم و شواهد سریعأ به یک نتیجه گیری کلی و منفی میرسند که موجب تولید:

•    تعدادی از احساسات ناخوشایند
•   رفتارهای غیر سودمند در مسیر زندگی آنان خواهد گردید.

در مورد مثال بالا زمانی که شما با افکاری از قبیل بی اعتنائی, نادیده گرفته شدن از جانب دوست خود( افکار مضر  Unhelpful) به خانه برگردید این منجر به احساس افسردگی و غمگینی در شما خواهدگردید.

بر عکس اگر شما قادر باشید که از مجموعۀ افکار غیر مضر یا Helpful استفاد کنید شما با آن فرد تماس گرفته و با صحبت کردن سعی در پیدا کردن  دلیل رفتار غیر متعارف او برخواهید آمد.

از این طریق شما احساس بهتری در خود خواهید کرد.

آنچه بر یک فرد میگذرد می تواند در دیاگرام زیر خلاصه شود:

این نوع  رفتارهای مضر و غیر مفید میتوانند وارد یک دور تسلسل معیوب , آزار دهنده و بیمار گونه گردند. اگر فردی مداوما از این  سیکل معیوب در حل مسائل زندگی استفاده نمائید این امر موجب افکاری منفی و غیر واقعی در مورد خود و پیرامون اطراف شان می گردد. نتیجتا فرد دچار اضطراب, دلمردگی و افسردگی طولانی مدت خواهد گردید.

رفتار درمان شناختی یا افکار رفتار درمانی  به فرد کمک کرده تا این سیکل معیوب را شکسته و از روش سالم و مفید که در بالا توضیح داده شده  در حل مسائل زندگی خود استفاده نمایئد.

پنج حوزه ارزیابی درمان شناختی رفتاری Areas A Five Assessment

همانطوری که در شکل و دیاگرام بالا نشان داده شده است تغییر در هر یک از این پنج نقطه(موقعیت نامناسب , افکار مضر , احساسات ناسالم , تغییرات جسمانی آزار دهنده و رفتار مضر و ناسالم) که به یکدیگر زنجیروار متصل میباشند می تواند تأثیر بسیار چشمگیری در ایجاد رفتارها سالم و غیر مضر در افراد را نموده و تأثیر بسیاری در بهبود اختلالات روانی آنها داشته باشد.

درمان شناختی رفتاری یا CBT شامل چه مراحلی است؟

جلسات ” درمان شناختی رفتاری” می تواند به صورت جداگانه و یا  گروهی و همچنین می تواند از طریق  خود درمانی توسط کتابهای مربوطه  و یا با کمک برنامه های کامپیوتری انجام شود.

در انگلستان و ولز دو برنامه کامپیوتری برای” درمان شناختی رفتاری” برنامه ریزی شده است و این برنامه ها توسط  بیمه خدمات درمانی و سازمان بهداشت انگلستان تایید شده است.

چگونگی برگزاری جلسات درمان شناختی رفتاری

• شما معمولا با روان درمانگر  بین 5 تا 20 جلسه مشاوره ملاقات خواهد داشت. این جلسات میتواند هفتگی, هر دو هفته باشد. هر جلسه بین 30 تا 60 دقیقه به طول خواهد انجامید.
•  در 2-4  جلسه اول ،تلاش روان درمانگر یا مشاور بر اساس این خواهد بود تا بررسی کرده و دریابد که آیا “روان درمانی شناختی ” یک روش درمانی مناسب برای شما است. ثانیا آیا شما  تحمل این درمان را داشته و با آن احساس راحتی میکنید.
• اگرچه   “درمان شناختی رفتاری”  برروی مشکلات زمان حاضر تکیه میکند اما راون درمانگر از گذشته شما هم سؤالاتی   خواهد پرسید تا بهتر بتواند به شما کمک نماید.
• شما میتوانید در مورد طول  درمانتان به شکل کوتاه مدت , متوسط و یا طولانی مدت با او مشورت نمائید.
• شما می توانید معمولأ با روان درمانگرتان  راجع به موضوع مورد بحث برای هر جلسه مشاوره به یک توافق دو طرفه برسید.

نحوه کار درمان شناختی رفتاری

*     روان درمانگر به شما کمک می کند تا اجزاء مشکل و معزلی  که موجب عدم تعادل روانی تان گردیده را (مشکل , طرز فکر شما درمورد آن مشکل , احساساتی که در رابطه با آن مشکل تجربه کرده اید, تغییرات و ناراحتیهای جسمانی که تجربه کرده اید و سرانجام برخورد و رفتار شما در مقابل این مشکل چگونه بوده است)  از هم  جدا نموده و آنرا در یک دفترچه یادداشت نمائید.

*     این نوع جداسازی به شما کمک کرده تا بتوانید با دیدی واقع بینانه تری به مسئله خود بنگرید تا دریابید که آیا شما از روشهای رفتاری سالم و  Helpful  درحل مسائلتان استفاد کرده و یا ناخودآگاهانه از روشهای مضر و غیر سالمUnhelpful  برای حل مشکلاتتان بهره می جوئید.

*     از این پس روان درمانگر سعی خواهد کرد تا به شما در جهت تغییرات فکری و گزینش رفتارهای سالم و مفید کمک نماید.

*     البته این کاملا واضح است که  صحبت کردن درمورد هر کاری ساده تر از انجام دادن آن کار است.  بنابراین بعد از آنکه شما توانستید دریابید که چه نوع تغییرات فکری و رفتاری برای شما کمک کننده خواهد بود, روان درمانگرتان یک سری تکالیفی را در هر جلسه برایتان تعیین خواهد کرد. این نوع تمرینات به شما کمک میکند تا سریعتر تغییرات لازمه در ذهنتان جایگزین گردند. شما میتوانید با تمرینات زیر شروع کنید:

*     جاگزین کردن افکار ناراحت کننده با افکاری مفید که به شما در جلسات  CBT  توصیه شده است.

*     شناخت دقیقتری از رفتارهای مضر خود یافته و بجای این رفتارهای تخریبی از رفتارهای مفید و کمک کننده استفاده نمائید.

*     در هر جلسه شما راجع به حالات و افکار و رفتار هفته گذشته تان با روان درمانگرتان صحبت کرده  و او به شما کمک کرده تا رفتاری سالم تری در قبال مسائل روزمره در پیش بگیرید.

*     روان درمانگر هرگز شما را مجبور به انجام کاری نخواهد کرد و از شما نخواهند خواست تا کارهایی  شما دوست ندارید انجام دهید.

قدرت” درمان شناختی رفتاری” در این است که شما می توانید همچنان به تمرین و توسعه مهارت های خود  حتی پس ازپایان جلسات روان درمانی ادامه دهید. این امر میتواند یک نوع مانع و روش محافظتی برای بروز مشکلات روانی درآینده  باشد.

“درمان شناختی رفتاری”تا چه حد مؤثر است؟

• این یکی از موثر ترین روشهای درمانی است. بلاخص زمانی  که اضطراب یا افسردگی مشکل اصلی بیمار است.
• این مؤثرترین روش درمانی برای افسردگی های متوسط و شدید است
• “درمان شناختی رفتاری “ میتواند به اندازه داروهای ضد افسردگی در درمان بسیاری ازافسردگیها مؤثر واقع شود.

چه نوع درمانهای دیگری در روانشناسی موجود است و چگونه میتوان آنها را با هم مقایسه کرد؟

“درمان شناختی رفتاری“در بسیاری از موارد برای روان درمانی مؤثر است. هر چند انواع دیگری از روان درمانی موجود است . ما در اینجا فقط  رایج ترین آنها را یعنی  اضطراب و افسردگی را مورد بررسی قرار میدهیم.

• این روش برای همه افراد مفید نیست و بجای آن باید از روشهای دیگر گفتار درمانی استفاده کرد
• درمان شناختی رفتاری در شرایطی خاص می تواند به اندازه ی  داروهای ضدافسردگی مؤثر باشد و تأثیر آن در درمان اضطراب بیشتر از داروهای ضد افسردگی می باشد.
• در مورد افسردگی های شدید ، CBT یا درمان شناختی رفتاری و داروهای ضد افسردگی با هم استفاده می شوند. هنگامی که فرد افسرده است هرگونه تغییری بسیار دشوار و تقریبا ناممکن خواهد بود. بنابراین بهتر انست که بیمار اول داروی ضد افسردگی دریافت کند وبعد جلسات درمان شناختی رفتاری را برایش شروع کنند
• داروهای آرامبخش و ضد اضطراب را نباید برای مدت زمان طولانی ا ستفاده کرد چون این دسته از داروها اعتیاد آور هستد.  “درمان شناختی رفتاری”  گزینۀدرمانی بهتری است

مشکلات موجود در مورد درمان شناختی رفتاری

• CBT یک راه حل درمانی  سریع نمی باشد. درمانگر مانند یک مربی شخصی است که توصیه و تشویق می کند – اما نمی تواند  آن را برای شما انجام دهد
• گاهی اوقات افسردگی شما میتواند باعث کاهش قدرت تمرکز و انگیزه مورد نیاز برای تغییر شود.
• برای غلبه بر اضطراب ، شما نیاز به مقابله با آن رادارید. این می تواند منجر احساس اضطراب بیشتری برای زمان کوتاه در شما گردد
• درمانگر خوب جلسات خود را با سرعت و قدرت روانی شما وبا توافق شما تنظیم میکند . بنابراین شما قدرت کنترل درمان خود را میتوانید دردست بگیرد

طول درمان در رفتار درمان شناختی

طول درمان رفتاری شناختی ، وابسته به نوع و درجه و شدت بیماری فرد میتواند بین 6 هفته تا 6 ماه باشد.

“درمان شناختی رفتاری” یک روش درمانی پرطرفدار است و در مناطق مختلف کشور یک لیست انتظار طولانی مدت در پیش روی بیمار میتواند باشد.

اگر علایم باز گردند ؟

همیشه خطر بازگشت اضطراب یا افسردگی برای فرد بیمار وجود دارد. اگر بیماریتان برگشت شما میتوانید با مهارتهای که درجلسات CBT آموختید راحتتر این معضل جدید را کنترل نمائید.

بنابراین ، این مهم است که مهارتهائی که در CBT آموختید را حتی در زمان بهبود تکرار نمائید. تحقیقات اخیر ثابت کرده اند این روش حتی بهتر از داروهای ضد افسردگی میتوانند برای پشگیری مؤثر باشند.

 درمان شناختی رفتاری چه تأثیری در زندگی من خواهد داشت ؟

افسردگی و اضطراب  از دسته بیماریهای بسیار آزار دهنده و عذاب آور هستند . آنها به طور جدی می تواند بر توانایی فرد در کار کردن و لذت بردن از زندگی تاثیر گذار باشند. درمان شناختی رفتاری یا CBT بعید است که تأثیری منفی در زندگی شما داشته باشد کاملا برعکس , CBT به شما کمک کرده تا از بروز افسردگی جلوگیری نمائید.

چگونه می توانم برای این روش درمانی اقدام نمائیم ؟

• با پزشک خانواده خود صحبت نمایید. آنها ممکن است شما را نزد کسانی که این روش درمانی آموزش دیده اند  ارجاع نمایند. — بعنوان مثال ، مشاور ، روانشناس ، پرستار ، مددکار اجتماعی و یا روانپزشک
• شما البته میتوانید از روش خود- درمانی از طریق مطالعه کتاب ، سایتهای روانشناسی و یا کامپیوتر کمک بگیرید.

چه اتفاقی می افتد اگر من نتوانم به موقع از این روش درمانی استفاده کنم؟

شما میتوانید با مشاور یا روانشناس خود صحبت کرده تا از روشهای درمانی دیگری برایتان استفاده کنند.

• اطلاعات بیشتری در مورد انواع دیگر درمانها و جایگزین های آن مطالعه کنید.
• شما میتوانید از کتابهای موجود در مورد این نوع درمان استفاده کرده و میزان اطلاعات خود را بالا ببرید. این به شما کمک کرده تا در زمان درمان درک صحیح تری از آن داشته باشید.
• صبر کنید تا ببینید آیا در وضعیت روحی تان بهبودی حاصل میگردد. شما همیشه میتوانید  برای این روش درمانی تقاضا نمائید.

10حقیقت کلیدی در مورد درمان شناختی رفتاری

• Change –    تغییر در افکار و اعمال خود
• Homework –    تمرین مداوم آ نچه یاد گرفته شده
• Action –    آنچه را که آموختید انجام دهید نه اینکه فقط حرف آنرا بزنید.
• Need –    سعی کنید مشکلتان را سریعأ شناسائی نمائید.
• Goals –    به سمت هدف خود مصرانه حرکت کنید.
• Evidence –    تلاشی مستمر در جهت تحقق این درمان از خود نشان دهید.
• View –    مسائل راززوایای متفاوت بنگرید.
• I can do it –    به خود اطمینان داشته باشید.
• Experience – باورهای خود را تست نمائید.
• Write it down – از پیشرفتهای خود یاداشت بردارید.

ترجمه توسط:

دکتر زهره فولادی

Farsi Editor: Dr Amir Sajjadi