آنچه که درباره نقص خوانایی باید بدانیم ؟

 نقص خوانایی

نقص خوانایی چیست ؟ از کجا بفهمیم که فرزندمان نقص خوانایی دارد ؟ علائم و نشانه‌های نقص خوانایی و روش های شناخت این اختلال را بشناسیم ؟ چه درمان هایی برای افراد مبتلا به نقص خوانایی وجود دارد ؟ از چه زمانی برای درمان نقص خوانایی باید اقدام کرد ؟ آیا کودکان دچار این اختلال درمان می شوند ؟

تعریف نقص خوانایی چیست ؟

نقص خوانایی حالتی است که در آن، فرد نمی تواند کلمات نوشته شده را از چشم‌ها به مغز به درستی پردازش نماید . در اصل این اختلال خوانایی مانع می‌شود که فرد کلمات را به طور کامل و دقیق تشخیص دهد.

افرادی که دچار این اختلال باشند در فهم مطالب خوانده شده و تلفظ صحیح کلمات مشکل دارند. راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) این بیماری را به عنوان یک «اختلال خوانایی» رده‌بندی کرده است.

افرادی که به نقص خوانایی مبتلا هستند دارای مشکل هوشی یا اختلال بصری نیستند. بلکه یک اختلال عصب شناسی باعث می‌شود که مغزشان اطلاعات را به گونه متفاوتی از اغلب افرادی که این وضعیت را ندارند پردازش کند.

این مسأله باعث اختلال در توانایی خواندن و نوشتن و گاهی اوقات منجر به مشکلات کلامی و زبانی می‌شود. به دلیل آن که افرادی که دچار نقص خوانایی هستند در خواندن و نوشتن مشکل دارند، به روش‌های آموزشی خاصی برای دانش‌اندوزی، تقویت واژگانی و بسط یادگیریشان نیاز دارند.

برخی افرادی که علاوه بر این اختلال دارای اختلال نقص‌توجه/ بیش فعالی (ADHD) نیز باشند با چالش بزرگ‌تری برای غلبه بر نقص خوانایی روبرو خواهند بود.

نقص خوانایی یکی از شایع‌ترین اختلالات یادگیری است. براساس آمار منتشر شده از سوی مرکز ملی ناتوانی‌های یادگیری، تخمین زده می‌شود که بین 4 تا 15 درصد جمعیت تحت تأثیر این اختلال قرار داشته باشند.

به علاوه، بر اساس گزارش انجمن بین‌المللی نقص خوانایی، بین 70 تا 80 درصد کودکانی که خدمات آموزشی خاص دریافت می‌کنند، دارای نوعی از اختلال خوانایی هستند. این اختلال، زنان و مردان را به یک نسبت تحت تأثیر قرار می‌دهد و از لحاظ نژادی یا گروه اجتماعی- اقتصادی نیز تفاوتی نمی‌کند.

افرادی که دارای نقص خوانایی حاد باشند ممکن است هرگز خواننده کاملی نشوند امّا کسانی که سطح خفیف‌تری از این اختلال را داشته باشند ممکن است نهایتاً بتوانند در سطح نرمال و عادی سنشان به خواندن مطالب بپردازند.

نقص خوانایی یک مشکل عصب شناختی است که از عملکرد نامناسب مغز در رابطه با زبان نتیجه می‌شود. خواندن مستلزم این است که چشم‌ها و مغز به شیوه پیچیده‌ای با همدیگر کار کنند.

چشم‌ها باید بر روی کلمات نوشته شده تمرکز کنند و در همان حال مغز باید حرکت چشم‌ها در طول صفحه را کنترل کند. به علاوه، مغز باید درک کند که چگونه کلمات کنار هم قرار گرفته‌اند و چگونه حروف تلفظ می‌شوند.

مغز به هنگام پردازش کلمات، تصاویر و ایده‌ها را می‌سازد، ایده‌های جدید را با آنچه تا کنون می‌داند مقایسه می‌کند و این ایده‌ها را در حافظه ذخیره می‌سازد.

سوء عمل در هر یک از بخش‌های مراکز بینایی، زبان یا حافظه در مغز – یا در سلول‌های عصبی ارتباط دهنده این مراکز – می‌تواند به نقص خوانایی بینجامد.

افرادی که دارای نقص خوانایی هستند مغزشان به گونه متفاوتی از دیگران سیم‌پیچی شده است. آزمون‌های تصویری نشان می‌دهد که هنگامی که افرادی که دچار نقص خوانایی هستند مطلبی را می‌خوانند، بخش‌های متفاوتی از مغزشان، درمقایسه با افراد عادی، فعّال می‌شود.

افرادی که دارای نقص خوانایی هستند، واحدهای پایه کلام، معروف به «واج‌ها» را به سختی تشخیص می‌دهند. آن‌ها همچنین در تشخیص طبیعت صداها (آواشناسی) و روشی که صوت در درون یک زبان خاص عمل می‌کند (واج‌شناسی) مشکل دارند.

این مسأله، ارتباط دادن یک صدا با نماد حرفی آن صدا را برای آنان مشکل می‌سازد. این اختلالات نشان می‌دهد که چرا نقص خوانایی ممکن است به مشکلات کلامی و زبانی نیز بینجامد. نقص خوانایی ارثی است و ممکن است از والدین به فرزندان منتقل گردد.

 علائم و نشانه‌های نقص خوانایی را بشناسیم ؟

نقص خوانایی ممکن است تا زمانی که کودک به مدرسه نرفته آشکار نگردد زیرا این زمانی است که اغلب کودکان شروع به یادگیری خواندن می‌کنند (در حدود 6 سالگی.) البته والدین می‌توانند با توجه به علائم هشدار دهنده‌ای که ممکن است نشانه نقص خوانایی باشد، زودتر به این اختلال پی ببرند.

کودکی که دیرتر از حدّ معمول زبان باز می‌کند، کلمات جدید را به سختی یاد می‌گیرد و در قافیه‌سازی مشکل دارد ممکن است علائم نقص خوانایی را نشان می‌دهد.

زمانی که کودک مدرسه رفتن را آغاز می‌کند معمولاً علائم نقص خوانایی بیشتر آشکار می‌گردند. البته در بعضی موارد، کودک تا وقتی که سعی در یادگیری مهارت‌های پیچیده‌تر زبانی نکرده است، مشکلی درخواندن و نوشتن ندارد.

نشانه‌های نقص خوانایی شامل مشکل در تشخیص حروف و کلمات چاپی و فهم مطالب خوانده شده است. افرادی که دچار نقص خوانایی هستند ممکن است به جای چپ به راست از راست به چپ بخوانند و نیز در دنبال کردن مطالبی که سریع گفته می‌شود یا به یادآوردن مطالب به ترتیب دنباله‌ای مشکل داشته باشند.

نقص خوانایی ممکن است باعث شود که افراد حروف یا کلمات را وارونه کنند امّا این حالت در همه افراد وجود ندارد. کودک ممکن است حرف «b» را به صورت «d» و یا کلمه ton را به صورت not ببیند.

معمولاً این وارونه‌سازی بعد از سن 6 سالگی از بین می‌رود امّا بعضی از کودکانی که دارای نقص خوانایی هستند، وارونه‌سازی حروف و کلمات را تا سنین بالاتر نیز ادامه می‌دهند.

افرادی که دچار نقص خوانایی باشند در مشاهده مشابهت‌ها و اختلاف‌ها در حروف و کلمات مشکل دارند و ممکن است ادای کلمات جدید یا ناآشنا برایشان سخت باشد. نقص خوانایی همچنین ممکن است باعث شود که افراد فواصل را گم کنند و کلمات را به یکدیگر در آمیزند.

نقص خوانایی می‌تواند برقراری ارتباط را مشکل سازد و کسانی که دچار آن باشند ممکن است در سازماندهی افکار یا انتخاب واژگان مناسب برای بیان ایده‌هایشان با مشکل روبرو گردند.

آن‌ها همچنین ممکن است در درک حرف‌های دیگران مشکل داشته باشند. کسانی که دارای نقص خوانایی هستند با دستورالعمل‌های طولانی و ایده‌های پیچیده، مشکل جدّی دارند و یادگیری زبان خارجی و درک افکار انتزاعی، مثل جوک‌ها یا ضرب‌المثل‌ها، برایشان بسیار چالش برانگیز است.

از آنجا که خواندن، جزء مهمی از بسیاری از اشکال یادگیری است، افرادی که نقص خوانایی داشته باشند غالباً در یادگیری موضوعات ظاهراً نامربوط مثل ریاضیات یا علوم، ناتوانی دارند.

چنانچه نقص خوانایی مورد درمان قرار نگیرد می‌تواند باعث کمبود اتکاء به نفس، افسردگی یا اضطراب در کودک گردد و به صورت مشکلات رفتاری و کناره‌گیری از دوستان، والدین و دیگران نمود یابد.

 روش‌های تشخیص نقص خوانایی چیست ؟

تشخیص زود هنگام نقص خوانایی در کسانی که به اختلال یادگیری دچار هستند اهمیت بسیار دارد. تنها در این صورت است که می‌توان سطح درک آن‌ها از مطلب خوانده شده را به سطح عادی و قابل قبولی رساند.

بر اساس آمار منتشر شده از سوی «انجمن بین‌المللی نقص خوانایی» در حدود 74 درصد کودکانی که تا پیش از سال سوم دبستان مورد درمان قرار نگیرند تا سال نهم تحصیل همچنان در خواندن مطالب ضعیف خواهند ماند.

مشکلات زبانی یا گفتاری یا مشکلات خواندن می‌تواند توسط اولیاء یا معلمان تشخیص داده شود و بهتر است در این حالت، کودک را هر چه زودتر نزد پزشک برد. پزشک پرونده کامل پزشکی برای کودک تشکیل خواهد داد و احتمالاً با انجام یک آزمایش کامل، به ارزیابی رشد عمومی کودک خواهد پرداخت.

نقص خوانایی از طریق یک آزمایش واحد قابل تشخیص نیست. پزشک معمولاً پیشنهاد می‌کند که کودک تحت آزمایش‌های متعددی توسط متخصصان قرار گیرد تا میزان اختلال به دقت تشخیص داده شود.

بسیاری از این آزمایش‌ها برای کنار گذاشتن شرایط دیگری که می‌توانند همین نشانه‌ها را داشته باشند طراحی شده‌اند. بینایی، شنوایی و عملکرد عصب‌شناختی مورد آزمایش قرار می‌گیرد تا مشخص شود اختلال دیگری عامل مشکل در خواندن و نوشتن نباشد.

آزمایش‌های خاص زبانی، کلامی و خواندن توسط متخصص، ممکن است از طرف پزشک کودک توصیه شود. همچنین، ممکن است سلامت روانی کودک مورد ارزیابی قرار گیرد تا مشخص شود مشکلات اجتماعی، افسردگی یا اضطراب، عامل یا تشدیدکننده وضعیت نبوده‌اند.

پزشک به منظور تشخیص نقص خوانایی معمولاً چند سوال می‌پرسد تا ببیند نشانه‌های نقص خوانایی وجود دارد یا نه.

نشانه‌هایی از قبیل:
• مشکل در قافیه‌پردازی
• مشکل در نام بردن حروف یا اعداد
• ضعف در خواندن
• مشکل در به یادآوردن نام صحیح اشیاء
• مشکل در به خاطر سپردن شماره تلفن‌ها و فهرست اسامی
• مشکل در تکمیل کردن آزمایش‌ها و تکالیف در یک دوره زمانی مشخص
اگر به نقص خوانایی شک برده شود، آزمایش‌های آموزشی به منظور کمک به ارزیابی فرایندی که فرد برای خواندن به کار می‌برد و کیفیت آن مهارت‌ها، انجام خواهد شد.

در برخی موارد، نقص خوانایی تا دوران بلوغ یا بزرگسالی تشخیص داده نمی‌شود. با وجودی که تشخیص دیرهنگام، احتمال بهبودی را کمتر می‌کند امّا با وجود این، کسانی که دچار نقص خوانایی باشند در هر سنی می‌توانند شیوه‌های تازه‌ای را برای خواندن و نوشتن فرا بگیرند.

نقص خوانایی در صورت وجود شرایط زیر تشخیص داده می شود

• چنانچه سطح خواندن به نحو قابل ملاحظه ای پایین تر از سطح مورد نظر با توجه به سن, سطح هوش و سطح آموزش فرد باشد.
• چنانچه سطح خواندن به نحو قابل ملاحظه‌ای عملکرد تحصیلی و فعالیت‌های روزانه که مستلزم مهارت‌های خوانایی هستند را تحت تأثیر قرار دهد.
• اگر بیمار دارای کمبود حسی، نظیر درخودماندگی (اوتیسم)، است مشکل خوانایش افزون‌تر از کسان دیگری که دچار این نقصیه هستند باشد.

 گزینه‌های درمانی برای نقص خوانایی

نقص خوانایی قابل درمان نیست. مشکلی در مغز که باعث نقص خوانایی می‌شود، تا پایان عمر همراه فرد خواهد بود. امّا روش‌های آموزشی خاص می‌تواند به افراد کمک کند تا با استفاده از بینایی، شنوایی و لمس کردن، مهارت‌های خوانایی خود را بهبود بخشند. متخصص اختلالات یادگیری می‌تواند به افرادی که دارای نقص خوانایی هستند روش‌ها و راهبردهای جایگزین برای یادگیری خواندن را بیاموزد.

درمان زود هنگام به افراد مبتلا کمک می‌کند تا به مهارت‌های رشدی و آموزشی دست یابند. اگر چه، برای کسانی که دارای نقص خوانایی هستند هیچگاه یادگیری چگونه خواندن و پردازش اطلاعات دیر نیست- حتی اگر در کودکی دستورالعمل‌های خصی در این زمینه دریافت نکرده باشند.

دستورالعمل‌های آوایی که بر پایه ارتباط دادن اصوات خاص به حروف (یا واج‌های) خاص هستند، می‌تواند به کودکان درباره واحدهای پایه کلمات و چگونگی ترکیب آن واحدها به منظور ایجاد معنی، کمک کند.

به علاوه، ممکن است به بیمار درس‌های خاصی به صورت کلامی آموخته شود و از اوخواسته شود که کلمات را با سرانگشت دنبال کند. بیمار می‌تواند از برنامه‌های رایانه‌ای و سایر روش‌ها برای تقویت اطلاعات آموخته استفاده کند.

استفاده از تمامی حواس (مثل بینایی، لامسه و شنوایی) به کودک در دریافت هر چه بیشتر اطلاعات کمک می‌کند.

اولیایی که همراه با فرزندانشان می‌خوانند می‌توانند در تلفظ حروف و هجی‌کردن کلمات به او کمک کنند. اولیاء همچنین می‌توانند با بیان این که نقص خوانایی یک وضعیت خاص پزشکی است و ارتباطی به کم‌هوشی یا کم‌کوشی فرزند ندارد، او را توجیه کنند.

معمولاً اولیاء و پرستاران توصیه‌های مخصوص از متخصصان اختلالات یادگیری برای کمک به کودک دریافت می‌کنند. به علاوه، جوامع و گروه‌های پشتیبان متعددی برای کسانی که دچار نقص خوانایی هستند و خانواده آن‌ها وجود دارد.

دانش‌آموزانی که دارای نقص خوانایی باشند به کمک‌های ویژه در کلاس درس نیازمندند. در بسیاری از کشورها این‌گونه کودکان در مدارس عمومی کمک‌های لازم به منظور غلبه بر ناتوانی‌شان را دریافت می‌کنند.

اولیاء باید رابطه نزدیکی با تمامی معلمان فرزندشان داشته باشند تا مطمئن شوند که آن‌ها از اختلال یادگیری فرزندشان آگاهی دارند. توصیه‌های خاصی وجود دارد که به کودک در دستیابی به موفقیت در کلاس درس کمک می‌کند.

 سوالاتی برای پرسیدن از پزشک درباره نقص خوانایی

آماده کردن پرسش‌هایی از قبل، به بیماران کمک می‌کند تا گفتگوی معنی‌دارتر و هدفمندتری با پزشک خود درباره وضعیت‌شان داشته باشند. بیماران می‌توانند پرسش‌های زیر را در ارتباط با نقص خوانایی از پزشکشان بپرسند:

سوالاتی که اولیاء کودک دارای نقص خوانایی باید بپرسند :

1- نشانه‌ها و علائم نشان دهنده نقص خوانایی در فرزندم چیست ؟
2- چه آزمایش‌هایی باید فرزندم انجام دهد تا مشخص شود نقص خوانایی دارد یا نه ؟
3- چه کسی این آزمایش‌ها را انجام می‌دهد ؟
4- نقص خوانایی فرزندم چقدر حاد است ؟
5- چه نوع درمانی می‌تواند به فرزندم کمک کند ؟
6- چه نوع متخصصانی این آموزش‌ها را می‌دهند ؟ آیا شما متخصص خاصی را توصیه می‌کنید ؟
7- نقص خوانایی چگونه رشد زبانی و کلامی فرزندم را تحت تأثیر قرار می‌دهد ؟
8- آیا با افزایش سن، نقص خوانایی فرزندم کاهش خواهد یافت ؟
9- چگونه باید با مدرسه فرزندم هماهنگ کنم تا مطمئن شوم که او از بهترین شرایط یادگیری بهره‌مند می‌شود ؟
10- من باید چه انتظاری از مهارت‌های خواندن و نوشتن فرزندم داشته باشم ؟
11- چقدر احتمال دارد که فرزندان دیگرم نیز نقص خوانایی داشته باشند ؟
12- آیا گروه پشتیبانی را به ما توصیه می‌کنید ؟

سوالاتی که بزرگسالان دارای نقص خوانایی باید بپرسند :

1- من هیچگاه به خوبی نمی‌توانستم بخوانم. آیا ممکن است نقص خوانایی داشته باشم ؟
2- آیا روش‌های تشخیص نقص خوانایی برای من دقت لازم را دارند ؟ آیا آزمایش‌های دیگری هم هست که باید انجام دهم؟
3- آیا برای من دیر شده است که تکنیک‌هایی را برای تقویت خواندن و نوشتن یاد بگیرم ؟
4- آیا برنامه یا متخصصی را که برای کمک به بالغان دارای نقص خوانایی آموزش دیده باشد، توصیه می‌کنید ؟
5- چکار می‌توانم بکنم که بهتر با نقص خوانایی کنار آیم ؟
6- چقدر احتمال دارد که فرزندانم هم دچار نقص خوانایی شوند ؟

منبع و ترجمه: کلینیک الکترونیکی روان‌یار

* “Dyslexia”, Reviewed by: Tahir tellioglu, M.D., APA, AAAP, Steven A. Kimg, M.D.,

motional.health.ivillage.com

مهکام مجله اینترنتی آموزش خانواده – نقص خوانایی